Με την αύξηση των επιτοκίων που είχαν στόχο την μείωση του πληθωρισμού, δημιούργησαν ζημιές και ανταγωνιστικό περιβάλλον στο τραπεζικό σύστημα
Του Μιχάλη Χατζηπαντέλα – Εγκεκριμένος Λογιστής, Οικονομολόγος, τέως υπουργός Υγείας
Αρχές Μαρτίου του 2023, κατέρρευσε η 16η, σε ισχύ, τράπεζα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Την ίδια πορεία ακολούθησαν κι άλλες τράπεζες, ενώ κάποιες στάθηκαν τυχερές και εξαγοράστηκαν από άλλα τραπεζικά ιδρύματα. Tα γεγονότα και τα λάθη που οδήγησαν στην κατάρρευση αυτών των τραπεζικών ιδρυμάτων, θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε με σαφήνεια το νέο σκηνικό, τα νέα δεδομένα και τους κινδύνους που αναφύονται.
Το ταξίδι στο χρόνο, θα μας πάει δεκαπέντε χρόνια πίσω, στο 2008 με τη μεγαλύτερη κατάθεση πτώχευσης στο ιστορικό των ΗΠΑ από τη Lehman Brothers, η οποία κατείχε περιουσιακά στοιχεία άνω των 600 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ξέσπασε η γνωστή σε όλους κρίση, που είχε πλήξει και ταλανίσει για πολλά χρόνια τις οικονομίες των πλείστων χωρών του πλανήτη. Και τότε παρατηρήσαμε την κατάρρευση τραπεζικών ιδρυμάτων. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ως Κύπριοι πολίτες ήμασταν μάρτυρες, ίσως και «πειραματόζωα» με το κούρεμα καταθέσεων, στις εναλλακτικές και μοναδικές τεχνικές που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επέβαλε, τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες χώρες που ανήκαν στην Ευρωζώνη. Μέτρα που είχαν ως σκοπό την έξοδο από τη κρίση. Σημαντικό παράδειγμα, εναλλακτικών – πειραματικών λύσεων, απετέλεσε και η Ελλάδα, που μέχρι και σήμερα προσπαθεί να ανακάμψει από τις «σωτήριες λύσεις» που της προσφέρθηκαν και τις λανθασμένες αποφάσεις στα αρχικά στάδια τις κρίσης.
Όταν παρατηρήθηκε η κατάρρευση διαφόρων τραπεζικών συστημάτων, ανά το παγκόσμιο, οι κεντρικές τράπεζες, όπως για παράδειγμα η ΕΚΤ, συμβούλευσε τα τραπεζικά ιδρύματα να επενδύσουν σε ομόλογα, όπως και έγινε. Ακολούθησαν, δύσκολα χρόνια, οι καταθέτες ήταν δύσπιστοι ως προς τα τραπεζικά ιδρύματα, μειώθηκαν δραματικά οι μισθοί των εργαζομένων, εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους και ουσιαστικά καταστράφηκε μία γενιά νέων ανθρώπων. Ουσιαστικά δεν τους δόθηκαν επιλογές, να ζήσουν και να είναι οικονομικά ανεξάρτητοι.
Μετά από μία δεκαετία προσπαθειών, τα τραπεζικά ιδρύματα κατάφεραν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των καταθετών. Άρχισαν και πάλι να δίνουν δάνεια, άρχισε να κινείται η αγορά, να αυξάνονται οι τιμές, μέχρι που ξέσπασε η πανδημία. Πριν καλά – καλά ορθοποδήσει η ανθρωπότητα από την παγκόσμια οικονομική κρίση, ήρθε και ο εφιάλτης του Covid-19. Από το 2019 μέχρι και σήμερα προσπαθούμε να ξεπεράσουμε αυτό το απρόβλεπτο γεγονός. Μετά από τρία ολόκληρα χρόνια καταβάλλονται τιτάνιες προσπάθειες, για να επιστρέψει η ανθρωπότητα στη προ πανδημίας καθημερινότητα. Ο κόσμος έχει αλλάξει, οι συνήθειες των ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη έχουν διαφοροποιηθεί άρδην και κανείς, μα κανείς, δε μπορεί να επαναφέρει τη προηγούμενη καθημερινότητα που είχε.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας η ψυχολογία των ανθρώπων ήταν πολύ εύθραυστη και αναπόφευκτα οδηγηθήκαμε σε θεσμικές και πολιτικές κρίσεις. Γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα, το αίσθημα της αβεβαιότητας και του άγχους να πρωταγωνιστεί, επιχειρήσεις διαλύθηκαν διότι δεν είχαν πωλήσεις, τα εισοδήματα μέσα στη πανδημία μειώθηκαν, με συνέπεια την αύξηση της ανεργίας. Αυτό οδήγησε στη παροχή αρκετών επιδομάτων για στήριξη των επιχειρήσεων και εργαζομένων ανά το παγκόσμιο. Οι κεντρικές τράπεζες, «εξέδιδαν» απερίσκεπτα χρήματα. Την ίδια στιγμή χωρίς να υπολογισθούν οι ενδεχόμενές πληθωριστικές τάσεις, τον Δεκέμβριο του 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της ΕΕ, μαζί με το προσωρινό μέσο NextGenerationEU, αποφάσισε ένα συνολικό πακέτο 2.018 τρις ευρώ για να συμβάλει στην οικοδόμηση μιας πιο πράσινης, πιο ψηφιακής και πιο ανθεκτικής Ευρώπης. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε τις πληθωριστικές τάσεις που δημιούργησε ο πόλεμος Ρωσίας – Ουκρανίας λόγο έλλειψης σιτηρών και τις αυξήσεις στις τιμές ενέργειας.
Είναι παγκοσμίως γνωστό, πως όταν αυξάνεται η διακίνηση του χρήματος στην αγορά, όπως αναλύθηκε πιο πάνω με τις αποφάσεις των κρατών, αυξάνονται οι τιμές και ακολούθως, επέρχεται αύξηση του πληθωρισμού. Σίγουρα η ΕΕ και τα κράτη ανά το παγκόσμιο δεν το προσμέτρησαν σωστά, όπως και τις επιπτώσεις του πολέμου στη Ουκρανία για αυτό έχουμε φτάσει στη τραπεζική κρίση του σήμερα. Σημαντική αύξηση του πληθωρισμού όπως είχαμε και στη Ευρωπαϊκή Ένωση το 2022 με μέσο όρο 9.2%, σημαίνει ότι με 1 ευρώ οι καταναλωτές αγοράζουν λιγότερα αγαθά και υπηρεσίες από ό,τι χθες. Με άλλα λόγια, ο πληθωρισμός μειώνει την αξία του νομίσματος με την πάροδο του χρόνου.
Ένα σημαντικό εργαλείο στη μείωση του πληθωρισμού είναι η αύξηση των επιτοκίων από τις Κεντρικές Τράπεζες. Όπως έχουμε παρατηρήσει τους τελευταίους μήνες η ΕΚΤ και η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (Federal Reserve) στην προσπάθεια τους να μειώσουν τον πληθωρισμό αύξησαν σημαντικά τα επιτόκια. Αντικειμενικά, θα μπορούσε να ήταν πολύ αποτελεσματική η παραπάνω κίνηση γιατί αυξάνοντας τα επιτόκια μειώνεται η κατανάλωση και οι επενδύσεις. (Θα αναφερθούμε σε επόμενο άρθρο τους λόγους μείωσης κατανάλωσης και επενδύσεων λόγο αύξησης των επιτοκίων) Γιατί όμως δεν ήταν αποτελεσματική; Διότι με την αύξηση των επιτοκίων, δημιουργήθηκαν μεγάλες ζημιές σε τραπεζικά ιδρύματα που επένδυσαν τα χρήματα των καταθετών τους σε ομόλογα. Είναι ευρέως γνωστό πως σημαντική αύξηση των επιτοκίων -ειδικά όταν είναι ψηλότερη από τις υφιστάμενες αποδόσεις ομολόγων- μειώνει σημαντικά την αξία τους.
Όταν οι καταθέτες αντιλήφθηκαν αυτές τις ζημιές όπως έγινε και στην περίπτωση της Silicon Valley Bank έτρεξαν σε κατάσταση πανικού να αποσύρουν τις καταθέσεις τους άμεσα (bank run) και η Τράπεζα κατάρρευσε σε λίγες μέρες. Με απλά λόγια, οι καταθέτες ζητούσαν τις καταθέσεις του, αλλά η τράπεζα δεν μπορούσε να τους ικανοποιήσει.
Είναι αξιοσημείωτο πως, οργανισμοί όπως η ΕΚΤ και το Federal Reserve δεν αξιολόγησαν ορθά τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει στο τραπεζικό σύστημα η σημαντική και συνεχής αύξηση των επιτοκίων. Οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να προβλεφθούν και να προληφθούν εάν διεξαγόταν μια ενδελεχής μελέτη με σκοπό την πρόβλεψη των πιθανών κινδύνων και ζημίων του τραπεζικού συστήματος λόγω της έκθεσης του σε ομόλογα. Λόγω της απότομης και συνεχούς αύξησης των επιτοκίων δεν δόθηκε η ευκαιρία και ο απαραίτητος χρόνος στις τράπεζες να εξετάσουν εναλλακτικούς τρόπους αποφόρτωσης των ζημιογόνων ομολόγων τους από τους ισολογισμούς τους. Επίσης δεν δόθηκε αρκετός χρόνος απορρόφησης των ζημιών και εξισορρόπησή τους από μελλοντικά κέρδη, τα οποία θα μπορούσαν να προέλθουν από την αύξηση των επιτοκίων, σε σωστό χρόνο.
Άξιο κριτικής πρέπει είναι και το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρά τον διαφαινόμενο πληθωρισμό δεν έλαβε οποιαδήποτε μέτρα αναθεώρησης ή και τυχόν αναβολής του πακέτου των 2.018 τρις. Ευρώ που είχε εξαγγείλει τον Δεκέμβριο του 2020.
Θα μπορέσουμε να σώσουμε το τραπεζικό σύστημα και την Ευρωζώνη ή θα οδηγηθούμε και σε άλλες περιπέτειες; Θα επέλθει ποτέ η επιθυμητή σταθερότητα; Θα χαράξουμε στο μέλλον σωστή και ευέλικτη πολιτική λαμβάνοντας υπόψη έγκαιρες έρευνες και μελέτες για πιθανές επιπτώσεις των αποφάσεων μας; Όλα αυτά τα ερωτήματα ταλανίζουν τον κόσμο και δημιουργούν το αίσθημα της αβεβαιότητας που δεν ωφελεί κανέναν ειδικά τον τραπεζικό τομέα.