Ο κορωνοϊός δεν είναι η πρώτη πανδημία που πλήττει τον πλανήτη και αλλάζει τον ρου της ανθρώπινης ιστορίας.
Χολέρα, λέπρα, ευλογιά, γρίπη κάποιες από τις πιο σημαντικές πανδημίες που εξολόθρευσαν εκατομμύρια ανθρώπους, όταν μια επιδημία εξαπλώνεται πέρα από τα σύνορα μιας χώρας, τότε η ασθένεια γίνεται επίσημα πανδημία.
Οι σημαντικές πανδημίες που εξολόθρευσαν μεγάλο αριθμό ανθρώπων και άλλαξαν τον ρου της ιστορίας.
Ο Λοιμός των Αθηνών 430-426 π.Χ.
Η παλαιότερη καταγεγραμμένη πανδημία συνέβη κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Η ασθένεια πέρασε από τη Λιβύη, την Αιθιοπία και την Αίγυπτο, ενώ αργότερα διέσχισε τα αθηναϊκά τείχη, τα οποία πολιορκούσαν οι Σπαρτιάτες.
Τα συμπτώματα περιλάμβαναν πυρετό, δίψα, αιμόπτυση και δερματικές αλλοιώσεις.
Ο Λοιμός των Αθηνών χτύπησε σε τρία κύματα (το 430, το 429 και το 427-426 π.Χ.), και τουλάχιστον τα δύο τρίτα του πληθυσμού της Αθήνας έχασαν τη ζωή τους. (μεταξύ αυτών και ο Περικλής). Η ασθένεια εξασθένησε σημαντικά τους Αθηναίους και ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για την ήττα τους από τους Σπαρτιάτες.
Ο Λοιμός του Αντωνίνου 165-180
Ο Λοιμός των Αντωνίνων ήταν ίσως μια πρώιμη εμφάνιση της ευλογιάς, η οποία ξεκίνησε από τους Ούννους, οι οποίοι μόλυναν τους Γερμανούς, και με τη σειρά του μόλυναν τους Ρωμαίους στρατιώτες που βρίσκονταν στις περιοχές τους. Επιστρέφοντας οι στρατιώτες στις πατρίδες τους συνέβαλαν καθοριστικά στην εξάπλωση της ασθένειας.
Τα συμπτώματα περιλάμβαναν πυρετό, πονόλαιμο, διάρροια και στη συνέχεια πυώδεις πληγές. Η πανδημία αυτή συνεχίστηκε έως το 180. Στα θύματα της πανδημίας ήταν και δυο Ρωμαίοι αυτοκράτορες, ο Λούκιος Βέρος και ο πιο γνωστός για το φιλοσοφικό του έργο Μάρκος Αυρήλιος.
Ο βαρύς φόρος αίματος στις τάξεις του στρατού αποδυνάμωσε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, στον κολοφώνα μάλιστα της ακμής της, αφήνοντάς τη βορά στις επιθέσεις των «Βαρβάρων». Ήταν το τέλος της λεγόμενης Ρωμαϊκής Ειρήνης…
Η πανδημία πήρε το όνομά της από δυναστεία των Αντωνίνων που κυβερνούσε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Είναι γνωστή και ως ο Λοιμός του Γαληνού, από το όνομα του Έλληνα γιατρού που την περιέγραψε πρώτος.
Ο Λοιμός του Κυπριανού 250-262
Η πανδημία αυτή πήρε το όνομά της από το πιο γνωστό της θύμα, τον επίσκοπο Καρθαγένης Κυπριανό. Ο Άγιος Κυπριανός την είδε μάλιστα ως σημάδι για το τέλος του κόσμου.
Τα συμπτώματα περιλάμβαναν διάρροια, εμετό, έλκη στο λαιμό, πυρετό και γάγγραινα στα χέρια και τα πόδια. Οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την πόλη για να σωθούν, αλλά με αυτόν τον τρόπο προκάλεσαν την εξάπλωση της πανδημίας.
Οι ιστορικοί τοποθετούν την έναρξή της στην Αιθιοπία, από όπου εξαπλώθηκε σε όλη τη βόρεια Αφρική, περνώντας στη συνέχεια στη Ρώμη, πίσω στην Αίγυπτο και παντού μετά στα εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Δεν αποκλείεται να ήταν η πρώτη πανδημία γρίπης που γνώρισε η ανθρωπότητα. Στη Ρώμη, η πανδημία σκότωνε ακόμα και 5.000 πολίτες τη μέρα.
Η Πανώλη του Ιουστινιανού 541-549
Εμφανίστηκε αρχικά στην Αίγυπτο ενώ στη συνέχεια εξαπλώθηκε μέσω της Παλαιστίνης στα υπόλοιπα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και στη Μεσόγειο.
Ο λοιμός προκάλεσε τεράστια οικονομικά προβλήματα αφού άλλαξε την πορεία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ανατρέποντας τα σχέδια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού για την επανάκτηση των δυτικών περιοχών της αυτοκρατορία/ Πιστεύεται, επίσης, ότι δημιούργησε μια ατμόσφαιρα Αποκάλυψης που συνετέσε στην ταχύτερη εξάπλωση του Χριστιανισμού.
Οι επανεμφανίσεις της προκάλεσαν τον θάνατο 50 εκατομμυρίων ανθρώπων, το 26% του παγκόσμιου πληθυσμού. Θεωρείται ότι είναι η πρώτη σημαντική εμφάνιση της βουβονικής πανώλης, η οποία χαρακτηρίζεται από μεγέθυνση του λεμφικού αδένα, μεταφέρεται από του αρουραίους και εξαπλώνεται με τους ψύλλους.
Λέπρα 11ος αιώνας
Η λέπρα ήταν γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων, αλλά εξελίχθηκε σε πανδημία στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, με αποτέλεσμα την κατασκευή πολλών ειδικών εγκαταστάσεων (λεπροκομείων) για να απομονώσουν τον τεράστιο αριθμό των πασχόντων.
Μία αργά αναπτυσσόμενη βακτηριακή ασθένεια, η οποία προκαλεί πληγές και παραμορφώσεις, και θεωρήθηκε ως τιμωρία από τον Θεό. Αυτή η δοξασία οδήγησε σε ηθικές κρίσεις και εξοστρακισμό των θυμάτων. Γνωστή ως ασθένεια του Χάνσεν στις μέρες μας, εξακολουθεί να προσβάλλει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους ετησίως, αλλά είναι ιάσιμη.
Ο Μαύρος Θάνατος 1347-1351
Η δεύτερη εμφάνιση της βουβωνικής πανώλης άρχισε ενδεχομένως από την Ασία και κινήθηκε δυτικά με τα εμπορικά καραβάνια. Ο Μαύρος θάνατος είναι υπεύθυνος για τον θάνατο του ενός τρίτου του παγκόσμιου πληθυσμού. Εισήλθε μέσω της Σικελίας το 1347, όταν φορείς της ασθένειας έφτασαν στο λιμάνι της Μεσσήνης, και γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη.
Η Αγγλία και η Γαλλία κήρυξαν εκεχειρία στον μεταξύ τους πόλεμο λόγω του ότι επλήγησαν τόσο πολύ. Το βρετανικό φεουδαρχικό σύστημα κατέρρευσε όταν η ασθένεια άλλαξε τις οικονομικές συνθήκες και τα δημογραφικά δεδομένα. Βορειότερα οι Βίκινγκς έχασαν τη στρατιωτική τους ισχύ και οι εξερευνήσεις τους στη Βόρεια Αμερική σταμάτησαν.
Σύμφωνα με αναλυτές, ο πληθυσμός της Ευρώπης χρειάστηκε περίπου 200 χρόνια για να επανέλθει στα προηγούμενα επίπεδα. Στον «Μαύρο Θάνατο» αποδίδεται και το «χτύπημα» που δέχθηκε η δουλεία, καθώς λόγω των τεράστιων απωλειών προέκυψαν πολλές θέσεις εργασίας, με καλές απολαβές. Κατά το ξέσπασμα της πανδημίας καταγράφηκαν αιματηρά πογκρόμ σε βάρος μειονοτήτων όπως οι Εβραίοι και οι Ρομά.
Η φονική ευλογία 15ος – 17ος αιώνας
«Ανταλλαγή του Κολόμβου» η ευλογιά που έφερε ο Ευρωπαίος στον Νέο Κόσμο.
Η ευλογιά έκανε την εμφάνισή της στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, όμως εδραιώθηκε όταν αυξήθηκε ο πληθυσμός κατά την εποχή των Σταυροφοριών. Από ιστορικά στοιχεία προκύπτει ότι τον 15ο αιώνα το ποσοστό θνησιμότητας έφτανε το 30%.
Στην Ευρώπη η ευλογιά παρέμεινε η κύρια αιτία θανάτου και τον 18ο αιώνα, σκοτώνοντας κατ’ εκτίμηση 400.000 Ευρωπαίους τον χρόνο. Είναι ενδεικτικό ότι το 10% των βρεφών στη Σουηδία πέθαιναν από ευλογία ετησίως.
Η Μεγάλη Πανώλη του Λονδίνου 1665-1666
Το Λονδίνο δεν είχε πάρει ανάσα από τον Μαύρο Θάνατο. Η πανούκλα επανεμφανιζόταν στην πόλη ανά δεκαετία με εξαιρετική συνέπεια. Πάνω από 40 ξεσπάσματά της καταγράφονται στα 300 αυτά χρόνια και καθένα εξαφάνιζε ακόμα και το 20% της πόλης.
Οι Βρετανοί έγιναν οι πρώτοι που σκέφτηκαν να χωρίσουν τους υγιείς από τους αρρώστους, όλα τα δημόσια θεάματα απαγορεύτηκαν και τα κρούσματα κλείνονταν βιαίως στα σπίτια τους. Κόκκινοι σταυροί ζωγραφίζονταν στις πόρτες τους, πλάι σε επικλήσεις στον Θεό για βοήθεια. Οι θάνατοι αυξάνονταν και οι μαζικοί τάφοι έκαναν την εμφάνισή τους και εκατοντάδες χιλιάδες σκυλιά και γατιά σφαγιάστηκαν υπό τον φόβο ότι εξαπλώνουν την ασθένεια.
Η πρώτη πανδημία χολέρας 1817-1823
Η πρώτη πανδημία χολέρας ξεκίνησε από την Ινδία και εξαπλώθηκε σε γειτονικές περιοχές. Ήταν η πρώτη από τις επτά μεγάλες πανδημίες χολέρας που θα έπλητταν τον κόσμο στα επόμενα 150 χρόνια. Το επίκεντρό της ήταν η Ρωσία, όπου πέθαναν περίπου 1 εκατ. άνθρωποι.
Ο Τζον Σνόου, ένας Βρετανός ιατρός, ανέπτυξε μεθόδους για την ανακοπή της πανδημίας και το 1854 κατάφερε να απομονώσει την πηγή της, σε μια αντλία νερού στο Σόχο του Λονδίνου.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χαρακτηρίσει τη χολέρα ως την «ξεχασμένη πανδημία», τονίζοντας ότι το έβδομο ξέσπασμα, το 1961, συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Η χολέρα προκαλείται όταν καταναλώνεται τροφή ή νεκρό με συγκεκριμένα βακτήρια και πλήττει περισσότερο τις μη αναπτυγμένες χώρες.
Το πρώτο εμβόλιο για τη χολέρα εμφανίστηκε το 1885. Η δεύτερη πανδημία έπληξε τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη μεταξύ 1826-1837, ενώ η τρίτη ξέσπασε μεταξύ 1846-1860 στη Βόρεια Αφρική και τη Νότια Αμερική και η τέταρτη εξαπλώθηκε από την Ινδία στη Νάπολη και την Ισπανία μεταξύ 1863-1875.
Η πέμπτη είχε και πάλι επίκεντρο την Ινδία και έφτασε στην Ευρώπη, την Ασία και τη Λατινική Αμερική μεταξύ 1881-1896. Η περίοδος 1899-1923 σφραγίστηκε από την έκτη πανδημία χολέρας, ωστόσο ήταν λιγότερο φονική, αφού η επιστήμη γνώριζε πλέον τη νόσο καλά.
Η έβδομη και τελευταία πανδημία της νόσου θα χτυπούσε το 1961 την Ινδονησία, πλέον όμως ήταν μετάλλαξη του βακτηρίου. Είναι αυτό που συνεχίζει να πλήττει κάθε χρόνο τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Η Ισπανική Γρίπη 1918
Ξεκίνησε το 1918, κατά την οποία προσβλήθηκαν από τον ιό 500 εκατ. άνθρωποι, ενώ έχασαν τις ζωές τους πάνω από 50 εκατ. άνθρωποι σε όλο τον κόσμο.
Ο ιός της Ισπανικής Γρίπης ήταν ο Η1Ν1 και το ξέσπασμά του ήρθε κατά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Αρχές Δημόσιας Υγείας δεν είχαν κανένα πρωτόκολλο τότε για να αντιδράσουν σε πανδημίες και οι απώλειες ζωών ήταν τεράστιες.
Τα πρώτα κρούσματα της Ισπανικής Γρίπης καταγράφηκαν στη Γαλλία, ενώ ακολούθησαν περιστατικά σε Ιταλία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ και στη Γερμανία. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους η πανδημία έφτασε στις Ινδίες, τον Ιούλιο στη Νέα Ζηλανδία και τον Αύγουστο στη Νότιο Αφρική.
Η Ασιατική Γρίπη 1957-1958
Προήλθε από το Χονγκ Κονγκ και εξαπλώθηκε στην Κίνα, τη Σιγκαπούρη και την Ινδία, πριν μεταναστεύσει στις ΗΠΑ και να φτάσει ακόμα και στην Αγγλία, η οποία χτυπήθηκε μάλιστα βαριά, με 14.000 νεκρούς μέσα σε 6 μήνες.
Το δεύτερο κύμα της Ασιατικής Γρίπης στις αρχές του 1958 ήταν μάλιστα ακόμα πιο φονικό, φτάνοντας τον αριθμό στους 1,1 εκατ. νεκρούς παγκοσμίως.
Η πανδημία περιορίστηκε με εμβόλιο.
Η γρίπη του Χονγκ Κονγκ 1968
Ένας νέος ιός γρίπης, ο Η3Ν2 έκανε την εμφάνισή του και στοίχισε τη ζωή σε ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Η ιός της γρίπης του Χονγκ Κονγκ θεωρείται ως ένας από τους πιο μεταδοτικούς αφού το 1968, σε διάστημα δυο εβδομάδων, «χτύπησε» 500.000 ανθρώπους.
Θεωρείται η πρώτη πανδημία της σύγχρονης εποχής, οι συνθήκες μετάδοσης της οποίας επιδεινώνονται από τον πολλαπλασιασμό των αεροπορικών μετακινήσεων, και προκαλεί παγκόσμια κινητοποίηση, υπό τον συντονισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Η συγκεκριμένη πανδημία ανέδειξε για πρώτη φορά τη σημασία δημιουργίας εμβολίων κατά των επικίνδυνων ιών. Από τον Νοέμβριο 1969 είναι διαθέσιμα αποτελεσματικά εμβόλια κατά της γρίπης του Χονγκ Κονγκ.
HIV/AIDS 1981-σήμερα
Οι πρώτες περιπτώσεις του HIV/AIDS καταγράφηκαν το 1981, αλλά η νόσος εξακολουθεί και σήμερα να προκαλεί απώλειες ζωών. Από το 1981, 75 εκατ. άνθρωποι ήταν φορείς του HIV και 32 εκατ. περίπου έχασαν τη ζωή τους.
Πρόκειται για ένα σεξουαλικώς διαδιδόμενο νόσημα, για το οποίο δεν υπάρχει θεραπεία. Για τον λόγο αυτό θεωρείται ως μια επίμονη επιδημία που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπων, κάθε χρόνο. Παρότι δεν υπάρχει θεραπεία για το AIDS, έχουν βρεθεί θεραπείες που μπορούν να ελέγξουν το HIV.
Τα περισσότερα περιστατικά HIV/AIDS καταγράφονται σήμερα σε χώρες της Αφρικής. Ο ιός έδωσε αφορμή για ομοφοβικά ξεσπάσματα, τα οποία περιγράφηκαν στη βραβευμένη με Οσκαρ ταινία «Philadelphia», το 1993.
SARS 2002-2003
Το SARS (Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο) είναι μια ασθένεια που προκαλείται από έναν από τους επτά κορωνοϊούς που επηρεάζουν τους ανθρώπους. Η επιδημία ξεκίνησε από την Κίνα και εξελίχθηκε σύντομα σε παγκόσμια πανδημία, «αγγίζοντας» 26 χώρες.
Οι συνέπειες της πανδημίας του SARS περιορίστηκαν λόγω της ταχείας αντίδρασης των υγειονομικών Αρχών, παγκοσμίως, που επέβαλαν καραντίνες σε συγκεκριμένες περιοχές και απομόνωναν ύποπτα περιστατικά.
Ο κορωνοϊός του SARS είναι κατά 86,9% όμοιος με τον νέο κορωνοϊό (SARS-CoV-2) σε ό,τι αφορά το γενετικό του
προφίλ. Η έξαρση του SARS συνέβαλε στην ανάπτυξη σημαντικών πρωτόκολλων για τα νοσοκομεία (απολυμάνσεις, χρήση μασκών κ.λπ).
Η Πανδημία Γρίπης H1N1 2009-2010
Γρίπη των χοίρων ονομάστηκε αρχικά, καθώς εμφανίστηκε στα γουρούνια, ωστόσο η μετάλλαξή της πέρασε στον άνθρωπο το 2009.
Ήταν ένα νέο στέλεχος της H1N1, με προέλευση το Μεξικό, εμφανίστηκε και εξαπλώθηκε στον υπόλοιπο κόσμο. Μέσα σε έναν χρόνο, η νέα γρίπη έπληξε ακόμα και 1,4 δισ. ανθρώπους.
Ο Η1Ν1 «δίδαξε» πόσο γρήγορα μπορεί να εξελιχθεί ένας ιός σε πανδημία, κατά τον 21ο αιώνα. Ειδικοί διαπίστωσαν ότι θα πρέπει να γίνονται προετοιμασίες για τέτοιες πανδημίες, ώστε να ανταποκρίνονται ταχύτερα στο μέλλον.
Ο Έμπολα της Δυτικής Αφρικής 2014-2016
Ο ιός Εμπολα πήρε το όνομά του από έναν ποταμό κοντά στο σημείο που καταγράφηκε το πρώτο κρούσμα. Είχε περιορισμένο πεδίο συγκριτικά με άλλες πανδημίες της σύγχρονης εποχής, ήταν όμως εξαιρετικά θανατηφόρος.
Ο ιός στοίχισε τη ζωή σε 11.325 ανθρώπους από τους 28.600 που προσβλήθηκαν από αυτόν. Ο Εμπολα θεωρείται ότι κόστισε 3,77 δισ. ευρώ στη Γουινέα, τη Λιβερία και τη Σιέρα Λεόνε. Οπως και η χολέρα, τα θύματά του ήταν οι χώρες που δεν είχαν τις υποδομές για να τον αντιμετωπίσουν.
