«Η αρχαιολογία δεν είναι ούτε απλά η μελέτη της αρχαίας τέχνης ούτε μια ρομαντική για μερικούς ενασχόληση, αλλά μια επιστημονική μελέτη των ανθρώπινων κοινωνιών, που χρησιμοποιεί σύγχρονες και πολύπλοκες μεθόδους που προέρχονται από τις φυσικές επιστήμες και τα επιτεύγματα της τεχνολογίας.»
Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, ως η επιστήμη που ερευνά και μελετά τις κοινωνίες και τους πολιτισμούς του παρελθόντος, εντάσσεται κατά παράδοση στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Εντούτοις η σύγχρονη αρχαιολογία, ως κλάδος της ανθρωπολογίας, χρησιμοποιεί ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών μεθόδων που προέρχονται από τις φυσικές επιστήμες. Επιπλέον, τόσο η πληροφορική και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές όσο και εφαρμογές της σύγχρονης τεχνολογίας προσφέρουν σημαντική βοήθεια στον σύγχρονο αρχαιολόγο. Θα μπορούσαμε επιγραμματικά να αναφέρουμε ως παραδείγματα τις εξελίξεις στην πυρηνική φυσική, τους πυρηνικούς επιταχυντές, τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια, την τεχνολογία των λέιζερ, τα υψηλής ακρίβειας μέσα επισκόπησης κ.ά. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στην ανάλυση του DNA, που δημιουργεί νέες προοπτικές στη μελέτη σχέσεων ανθρώπων θαμμένων σε αρχαία νεκροταφεία με άλλα σύγχρονά τους ή μεταγενέστερα άτομα, ή σχέσεων διαφόρων σύγχρονων πληθυσμών, φωτίζοντας έτσι και τομείς που αφορούν στην ταυτότητα, την εθνική καταγωγή και σχέσεις, κάτι που μπορεί να έχει και πολιτικές προεκτάσεις και σημασία.
Η μελέτη του ανθρώπινου DNA τράβηξε ευθύς εξαρχής το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων, δεδομένου ότι ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα στην αρχαιολογία είναι οι γενετικές σχέσεις μεταξύ ατόμων, ομάδων, πληθυσμών. Μερικά τέτοια ερωτήματα είναι, για παράδειγμα, τα εξής: Αν εκείνα τα άτομα που είναι θαμμένα σε τάφους κοντινούς ο ένας στον άλλο ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Αν εκείνοι που έφεραν αρχικά τη γεωργία στην Ευρώπη προέρχονταν από τη Μέση Ανατολή. Αν η Αμερική εποικίσθηκε αρχικά σε ένα ή σε περισσότερα διαδοχικά στάδια. Αν τα μέλη δύο γειτονικών πληθυσμών με έργα διαφορετικής τεχνοτροπίας είχαν εντελώς διαφορετική προέλευση. Αν σ’ ένα νεκροταφείο που δημιουργήθηκε μετά από πολεμική σύρραξη, οι ταφέντες είναι εξ ολοκλήρου αυτόχθονες ή μαζί αυτόχθονες και ξένοι.
Στην αρχαιολογία χρησιμοποιούνται δύο κατηγορίες αναλύσεων DNA. Η πρώτη κατηγορία αναλύσεων αφορά στην αφαίρεση DNA από αρχαία ανθρώπινα κατάλοιπα, κυρίως οστά. Οι αρχαιολόγοι παρακολούθησαν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τον Σουηδό επιστήμονα Σβάντε Ποόμπο όταν ανακοίνωσε ότι κατάφερε να αφαιρέσει DNA ηλικίας 2.400 χρόνων από μια αιγυπτιακή μούμια. Προβλήματα, όμως, μόλυνσης που ακολούθησαν προκάλεσαν κάποια απογοήτευση. Όμως η επιτυχία του Ποόμπο και των συνεργατών του να αφαιρέσουν DNA από κατάλοιπα του Νεάντερταλ αναπτέρωσε το ενδιαφέρον των αρχαιολόγων. ‘Ήταν μάλιστα αυτό το DNA που απέδειξε ότι διέφερε σημαντικά από εκείνο του σύγχρονου ανθρώπου, δείχνοντας έτσι ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν προέρχεται από τον Νεάντερταλ, όπως μέχρι τότε πίστευαν οι επιστήμονες.
Στη δεύτερη κατηγορία ανάλυσης, το DNA μελετάται από δείγματα που λαμβάνονται από σύγχρονους αυτόχθονες πληθυσμούς, δηλαδή από πληθυσμούς που δεν μετανάστευσαν ή μετακινήθηκαν πρόσφατα. Ο ανθρωπολόγος Ρόμπερτ Γουίλιαμς, με βάση δείγματα αίματος από χιλιάδες Αμερικανούς Ινδιάνους, βρήκε ότι ανήκουν σε τρεις κύριους τύπους, επομένως η Αμερική αρχικά εποικίσθηκε διαδοχικά από τρεις διαφορετικές ομάδες. Γίνεται αντιληπτό ότι πολλά παρόμοιας φύσης ερωτήματα, με πολιτικές μερικές φορές επιπτώσεις, θα μπορούσαν να απαντηθούν με αυτή τη μέθοδο.
Είναι, λοιπόν, κατανοητό ότι η επιστήμη της αρχαιολογίας δεν είναι πλέον ούτε απλά η μελέτη της αρχαίας τέχνης ούτε μια ρομαντική για μερικούς ενασχόληση, αλλά μια επιστημονική μελέτη του ανθρώπου, που χρησιμοποιεί σύγχρονες και πολύπλοκες μεθόδους που προέρχονται από τις φυσικές επιστήμες και τα επιτεύγματα της τεχνολογίας. Μια επιστημονική δραστηριότητα που επιλύει καίρια προβλήματα που απασχολούν τη σύγχρονη ανθρωπότητα.
*Καθηγητής Ιστορίας-Αρχαιολογίας και αντιπρόεδρος του συμβουλίου του Philips University, πρώην πρύτανης πανεπιστημίου.