Σαν σήμερα, πριν από 572 χρόνια, η Κωνσταντινούπολη, η Πόλη των Πόλεων και σύμβολο του Βυζαντίου για πάνω από μια χιλιετία, έπεφτε στα χέρια των Οθωμανών. Ο σουλτάνος Μωάμεθ Β΄, μετά από πολιορκία 53 ημερών και σφοδρές επιθέσεις, κατέλαβε την βασιλεύουσα, βάζοντας τραγικό τέλος στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Νωρίτερα, στις 22 Απριλίου 1453, κατά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, ο Σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ πραγματοποίησε μια εντυπωσιακή κίνηση: μετέφερε περίπου 70 πλοία διά ξηράς, παρακάμπτοντας την αλυσίδα που έκλεινε την είσοδο του Κεράτιου Κόλπου.
Με αυτήν την αιφνιδιαστική ενέργεια, τα οθωμανικά πλοία βρέθηκαν πίσω από τις βυζαντινές άμυνες, σε ευάλωτο σημείο των τειχών. Αν και δεν προκάλεσαν σημαντική καταστροφή, η εμφάνισή τους στον Κεράτιο προκάλεσε ισχυρό ψυχολογικό πλήγμα στους υπερασπιστές της πόλης.
Επιπλέον, η ανάγκη να μεταφερθούν στρατιώτες σε αυτό το νέο μέτωπο αποδυνάμωσε την άμυνα στα σημεία των κύριων επιθέσεων, επιδεινώνοντας τη θέση των πολιορκημένων.
Ο τελευταίος αυτοκράτορας, Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, έπεσε μαχόμενος στα τείχη, αρνούμενος να παραδώσει την Πόλη. Στην ιστορία παραμένει διαχρονικό το μήνυμα-απάντηση του Παλαιολόγου στον Μωάμεθ όταν του ζήτησε να παραδώσει την Πόλη
ΜΩΑΜΕΘ : Άφησέ μου την Πόλη, πριν πάθει μεγάλο κακό, και φύγε ειρηνικά με όλους τους άρχοντες και τα υπάρχοντά σας. Πήγαινε να κυβερνήσεις το Μοριά και στους αδελφούς σου εγώ θα δώσω άλλες επαρχίες. Και θα παραμείνουμε φίλοι. Όσοι θελήσουν να μείνουν στην Πόλη, κανείς δε θα πάθει κακό από κανέναν.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: Το να σου παραδώσω την Πόλη δεν είναι έργο δικό μου ούτε κανενός άλλου από όσους κατοικούμε σ’ αυτή. Κοινή απόφασή μας είναι να πεθάνουμε και να μη λυπηθούμε τη ζωή μας. Αν όμως λύσεις την πολιορκία και αποχωρήσεις, δεχόμαστε να σου καταβάλουμε ετήσιο φόρο, και πάνω από τις δυνάμεις μας. Και άλλα θέματα να συζητήσουμε, εάν αποδεχθείς ειρήνη.
Η 29η Μαΐου 1453 δεν είναι απλώς μια ημερομηνία· είναι μια χαραγμένη πληγή στη συλλογική μνήμη του Ελληνισμού, ένα σημείο καμπής για την ιστορία της Ευρώπης και της Ανατολής. Η Άλωση της Πόλης σήμανε το τέλος μιας εποχής – του Βυζαντίου, του μεσαιωνικού κόσμου – και την αρχή μιας νέας: της Οθωμανικής σκλαβιάς που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ωστόσο οι πόθοι των Ελλήνων για επιστροφή στην Πόλη των Πόλεων δεν έσβησαν με την πτώση.
Κολοκοτρώνης: O Βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε.
Κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο κύριος στόχος ήταν η απελευθέρωση των Ελλήνων από την Οθωμανική. Ωστόσο, απώτερος στόχος της Φιλικής Εταιρείας ακόμη και σε πολλούς αγωνιστές υπήρχε η βαθιά επιθυμία για την αναβίωση της Βυζαντινής κληρονομιάς.
Αν και δεν υπήρχε επίσημο σχέδιο για ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το πνεύμα της ένδοξης αυτοκρατορικής παράδοσης ζούσε μέσα στον Αγώνα και ενέπνευσε τη μεταγενέστερη «Μεγάλη Ιδέα».
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, όταν οι Έλληνες πήραν το Ναύπλιο, ο Άγγλος ναύαρχος Άμιλτων πρότεινε στον Κολοκοτρώνη συμβιβασμό με τους Τούρκους. Η απάντηση του Γέρου του Μοριά ήταν αφοπλιστική: «Ελευθερία ή θάνατος. O Βασιλεύς μας εσκοτώθη. Ποτέ δεν συμβιβαστήκαμε με τον Τούρκο».
Ο Κολοκοτρώνης του μίλησε για τον “βασιλέα” που σκοτώθηκε πολεμώντας και για τη φρουρά του, τους κλέφτες, που ζούσαν ελεύθεροι στα βουνά. Τα «φρούριά» του ήταν η Μάνη, το Σούλι και τα άγρια βουνά της Ελλάδας.
Ο Άγγλος αξιωματούχος έμεινε άφωνος. Ίσως να θεώρησε πως ο Κολοκοτρώνης παραλογιζόταν, αφού μιλούσε για έναν αυτοκράτορα που είχε πεθάνει πριν 400 χρόνια – τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Όμως ο Γέρος δεν μιλούσε με τη λογική της διπλωματίας, αλλά με την καρδιά μιας ιστορίας που δεν είχε τελειώσει ακόμα.
Μεγάλη Ιδέα και ανακατάληψη Πόλης
Η Μικρασιατική Εκστρατεία (1919–1922) υπήρξε η αποκορύφωση της Μεγάλης Ιδέας – του οράματος για την επανένωση όλων των Ελλήνων σε ένα εθνικό κράτος που θα περιλάμβανε ιστορικά ελληνικά εδάφη, από την Ήπειρο ως τη Μικρά Ασία αλλά είχε και ως τελικό στόχο τη Βασιλεύουσα, την Κωνσταντινούπολη.
Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Συνθήκη των Σεβρών, η Ελλάδα ανέλαβε στρατιωτική παρουσία στη Σμύρνη με την ελπίδα ότι θα ενσωματώσει τις μικρασιατικές περιοχές.Το 1922, κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, ο ελληνικός στρατός, υπό τον στρατηγό Χατζανέστη, σχεδίασε την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης ως αντιπερισπασμό. Η επιχείρηση, που θα ξεκινούσε από τη Θράκη στις 16 Ιουλίου 1922, δεν υλοποιήθηκε λόγω αντιδράσεων των Συμμάχων (Βρετανών, Γάλλων, Ιταλών), οι οποίοι δήλωσαν ουδετερότητα και απείλησαν με ένοπλη αντίσταση
Η εκστρατεία, όμως, μετά από Εθνικό Διχασμό, στρατιωτικά λάθη και την προδοσία των Μεγάλων Δυνάμεων κατέληξε σε τραγική ήττα και Μικρασιατική Καταστροφή (1922).
Η Κωνσταντινούπολη, σύμβολο της χαμένης αυτοκρατορικής δόξας, παρέμεινε στο κέντρο των εθνικών πόθων, αλλά η Ιστορία είχε ήδη γυρίσει σελίδα. Η Ελλάδα στράφηκε πλέον στη συγκρότηση και σταθεροποίηση του εθνικού της κορμού εντός των νέων συνόρων χωρίς ωστόσο ο πόθος για την Πόλη να έχει σβήσει.
Ορθόδοξες προφητείες και παράδοση
Οι προφητείες για την Κωνσταντινούπολη, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της ελληνικής και ορθόδοξης παράδοσης, αποτελούν ένα θέμα που έχει απασχολήσει έντονα τον ελληνικό κόσμο, συνδέοντας ιστορικές, θρησκευτικές και εθνικές προσδοκίες. Οι πιο γνωστές προφητείες αφορούν την «ανάκτηση» της Κωνσταντινούπολης από τους Έλληνες και την επαναλειτουργία της Αγίας Σοφίας ως χριστιανικού ναού. Αυτές αποδίδονται κυρίως σε αγίους και ορθόδοξους γέροντες, όπως ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Άγιος Παΐσιος και άλλοι.
Παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικότερες προφητείες, με βάση τις διαθέσιμες πηγές, χωρίς να υιοθετείται κάποια θέση ως προς την εγκυρότητά τους:
Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός
Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (18ος αιώνας) θεωρείται από τους πιο γνωστούς προφήτες για την Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με τις προφητείες του: «Οι Τούρκοι θα φύγουν, αλλά θα ξανάρθουν πάλι και θα φτάσουν ως τα Εξαμίλια. Στο τέλος θα τους διώξουν ως την Κόκκινη Μηλιά. Από τους Τούρκους το 1/3 θα σκοτωθεί, το άλλο 1/3 θα βαπτιστεί και το υπόλοιπο 1/3 θα πάει στην Κόκκινη Μηλιά.»
Το «Εξαμίλι» ερμηνεύεται συχνά ως τα έξι ναυτικά μίλια από τις ελληνικές ακτές, υπονοώντας ότι οι Τούρκοι θα φτάσουν κοντά στην Ελλάδα, αλλά θα καταστραφούν.
Η «Κόκκινη Μηλιά» θεωρείται συμβολικός τόπος, πιθανώς στην εσωτερική Τουρκία, όπου οι Τούρκοι θα εκδιωχθούν οριστικά.
Άγιος Παΐσιος
Ο Παΐσιος (1924-1994) είναι γνωστός για τις προφητείες του που συνδέουν γεωπολιτικά γεγονότα με την Κωνσταντινούπολη:
«Η Τουρκία θα διαλυθεί και η Κωνσταντινούπολη θα δοθεί στους Έλληνες, όχι γιατί μας ευλαβούνται οι Ρώσοι, αλλά γιατί δεν θα βρίσκουν καλύτερη λύση.» Έκανε επίσης λόγο για ένα μεγάλο πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, όπου «οι Ρώσοι θα νικήσουν και η Πόλη θα πέσει στα χέρια τους. Μετά θα την παραδώσουν στους Έλληνες.»
«Ο ελληνικός στρατός θα είναι θεατής. Δεν θα γυρίσει κανένας νικητής. Γήπεδο θα είναι η Παλαιστίνη, τάφος η Νεκρά Θάλασσα.»
Οι προφητείες αυτές, αν και βαθιά ριζωμένες στην ελληνική παράδοση, δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ως ιστορικά γεγονότα, αλλά ως μέρος της θρησκευτικής και πολιτισμικής κληρονομιάς. Η ερμηνεία τους ποικίλλει, και συχνά προσαρμόζεται σε σύγχρονα γεγονότα, κάτι που μπορεί να οδηγεί σε παρερμηνείες ή υπερβολές.Σε κάθε περίπτωση Κωνσταντινούπολη παραμένει ένα σύμβολο για τους Έλληνες, συνδεδεμένη με τη βυζαντινή κληρονομιά και την ορθοδοξία. Οι προφητείες ενισχύουν την ελπίδα για «επιστροφή» της Πόλης, ενώ παράλληλα αντικατοπτρίζουν την ιστορική μνήμη της Άλωσης του 1453.