Ενδοσχολική βια, σχολικός εκφοβισμός, παρενόχληση, επιθετικότητα. H 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως η μέρα κατά της σχολικής βίας και του σχολικού εκφοβισμού.
Μιλώντας στους ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ο Σχολικός Ψυχολόγος Ανδρέας Δημητρίου εξηγεί τα χαρακτηριστικά της και πότε μπορούμε ν’ αντιληφθούμε αν ένα παιδί έχει υποστεί ενδοσχολική βία. «Έχουμε δει ότι επηρεάζει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό παιδιών και εφήβων στα σχολεία της Κύπρου και είναι ένα θέμα μεγάλης σημασίας για τη ψυχική και σωματική υγεία των μαθητών, γονιών αλλά και εκπαιδευτικών», αναφέρει ο κος Δημητρίου.
Χαρακτηριστικά της σχολικής βίας
Όπως εξηγεί, η σχολική βία είναι μια συστηματική, επαναλαμβανόμενη άσκηση παρενόχλησης που εκφράζεται είτε από έναν μαθητή προς έναν άλλο, είτε από ομάδα μαθητών προς έναν συγκεκριμένο μαθητή. Μπορεί να είναι άμεση ή έμμεση και προκαλεί σωματική ή ψυχική βλάβη. «Όταν λέμε άμεση βία εννοούμε τις σωματικές και λεκτικές επιθέσεις προς τα θύματα και η έμμεση είναι κάποιες συγκαλυμμένες ενέργειες που στόχο έχουν να απομονώσουν ή να περιθωριοποιήσουν το θύμα με το να χρησιμοποιήσουν παρατσούκλια, να διαδώσουν κουτσομπολιά ή ν’ αποκλείσουν αυτό το παιδί από κάποιες ομάδες (παρεάκια)», τονίζει. Όσον αφορά τη διάρκειά της, βάσει τις έρευνες και από κλινική εμπειρία μπορεί να διαρκέσει από μια μικρή χρονική περίοδο αλλά και για ολόκληρα χρόνια και χαρακτηρίζεται από κατάχρηση εξουσίας. Αυτή η πράξη έχει σκοπό πάντοτε να βλάψει ένα παιδί ο οποίος είναι ο στόχος. Ο θύτης δεν φοβάται την αντιεκδίκηση του παιδιού στόχου επειδή βασίζεται στην αδυναμία του ή ακόμα και στην αδιαφορία των θεατών.
Διαφορές στο φύλο
Βάσει ερευνών και της κλινικής εμπειρίας συνήθως τα αγόρια προβαίνουν σε πιο άμεσες μορφές ενδοσχολικής βίας ενώ τα κορίτσια σε πιο έμμεσες. Τα αγόρια είναι πιο πιθανό να είναι θύτες σε σχέση με τα κορίτσια. Όσον αφορά κάποιες έρευνες από τμήματα ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου τα περιστατικά κυμαίνονται στο 17 – 20% στην Κύπρο. Σε παγκόσμιο επίπεδο τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι φτάνουν μέχρι το 33,3% τα παιδιά που βιώνουν συμπεριφορές εκφοβισμού. Εννοείται τα ποσοστά ποικίλουν από χώρα σε χώρα με βάση την έκθεση της UNESCO.
Προφίλ παιδιών
Υπάρχουν τα παιδιά που είναι θύτες, τα θύματα, οι θεατές αλλά υπάρχει και μια ακόμη ομάδα παιδιών που είναι θύτες και θύματα ταυτόχρονα. Όσον αφορά τους θύτες εκφοβίζουν άλλα άτομα και απολαμβάνουν την αίσθηση δύναμης και εξουσίας. Συνήθως τα άτομα αυτά είναι σχετικά δημοφιλής, τους αρέσει να κυριαρχούν, δεν νιώθουν ενοχή ενώ κρύβουν τις ανασφάλειές τους από αυτή την υπέρμετρη γοητεία, νιώθουν μια σιγουριά και αυτοπεποίθηση στο σχολείο. Επίσης, όπως αναφέρει ο κος Δημητρίου «έχουμε δει ότι είναι παιδιά παρορμητικά που θυμώνουν εύκολα, είναι επιρρεπής στην παραβίαση κανόνων και σε αντικοινωνικές συμπεριφορές και συνήθως προέρχονται από ένα διαταραγμένο οικογενειακό περιβάλλον».
«Όσον αφορά τα παιδιά θύματα, οποιοδήποτε παιδί μπορεί να είναι οποιαδήποτε στιγμή θύμα», τονίζει ο Σχολικός Ψυχολόγος, προσθέτοντας πως διαφέρουν από άλλα παιδιά. Μπορεί να έχουν διαφορετικό χρώμα δέρματος, μαλλιά, ρούχα, κάποιας μορφής σωματικής αναπηρία ή ακόμα και διαφορετικό θρησκευτικό ή σεξουαλικό προσανατολισμό. Όμως μπορεί να μην διαφέρουν σε τίποτα εξωτερικά αλλά να έχουν μια εκμεταλλεύσιμη αδυναμία, είναι άτομα εσωστρεφή, ανασφαλή, παθητικά, αγχώδη, σωματικά αδύναμα, μοναχικά παιδιά στο σχολείο. «Συχνά τα βλέπουμε να μην μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, να υποτάσσονται εύκολα στα θέλω των άλλων και προέρχονται συνήθως από οικογενειακό περιβάλλον με υπερπροστατευτικούς γονείς ή ακόμα και από διαταραγμένες σχέσεις στην οικογένεια», σημειώνει.
Πώς μπορούμε να αντιληφθούμε ότι ένα παιδί κακοποιείται ή παρενοχλείται.
Συνήθως έχει μειωμένη διάθεση για το σχολείο και άρνηση πίσω από την οποία βλέπουμε ότι είναι ένα παιδί το οποίο δεν περνά καλά. «Έχει αδικαιολόγητες απουσίες, μπορεί να παρουσιάζει απροσδόκητη μαθησιακή πτώση. Ίσως έχει κάποια σημάδια στα ρούχα ή στη σχολική τσάντα, παρουσιάζει ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση αποζητώντας απομόνωση. Επιπρόσθετα παρατηρείται έντονος θυμός στο σπίτι ή εκρηκτική συμπεριφορά που δεν είχε παλαιότερα, ακόμα και να εμφανίζει ψυχοσωματικά προβλήματα», σημειώνει.
Όσον αφορά το παιδί με τη διπλή ταυτότητα είναι παρορμητικό, έχει έλλειψη αυτοελέγχου, προβλήματα στην αυτορύθμιση των συναισθημάτων και αντιδρά στις προκλήσεις με επιθετικότητα. «Έχει επίσης και μια ψηλή ψυχοπαθολογία, παρατηρούνται χαρακτηριστικά ψυχρότητας, σκληρότητας», σύμφωνα με τον κο Δημητρίου.
Το παιδί θεατής μπορεί να υποστηρίζει τον θύτη μπορεί να γελάει ν’ επιδοκιμάζει την κατάσταση ή μπορεί να απομακρύνεται ή να αδιαφορεί ή ακόμα και να τρομοκρατείται. Υπάρχουν παιδιά θεατές που όταν φεύγει ο θύτης προσπαθούν να βοηθήσουν το θύμα.
Αιτιολογία του φαινομένου
«Δεν υπάρχει μια ενιαία θεωρία που να ερμηνεύει τους λόγους κάτω από τους οποίους τα παιδιά αναπτύσσουν εκφοβιστική συμπεριφορά. Οι ερευνητές σύμφωνα με τον κο Δημητρίου καταλήγουν σε ένα ευρύ φάσμα παραγόντων και μιλούν για το οικοσυστημικό μοντέλο του σχολικού εκφοβισμού που αποτελείται από τους ατομικούς παράγοντες, τους οικογενειακούς, τους σχολικούς και ευρύτερα τους κοινωνικούς.
Τα παιδιά που είναι θύτες έχουν ψηλά επίπεδα εκρηκτικής ιδιοσυγκρασίας, ψυχοτισμού και νευροτισμού. Από την άλλη τα παιδιά θύματα έχουν ψηλά επίπεδα εσωστρέφειας, ντροπαλότητας και μιας κοινωνικής συστολής. Επιπρόσθετα έχουν ψηλά επίπεδα παθητικότητας και υποχωρητικότητας σε δύσκολες καταστάσεις. «Μέσα από έρευνες έχει βρεθεί ότι μπορεί να εντοπίσουμε ψηλά επίπεδα ναρκισισμού», δηλώνει ο Σχολικός Ψυχολόγος.
Καλό είναι να γνωρίζουμε
«Ο εκφοβισμός συμβαίνει με τρόπο που πολλοί ενήλικες δεν συνειδητοποιούν την ύπαρξή του. Πολλοί γονείς δεν είναι ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι και δεν γνωρίζουν τις πιο πάνω ενδείξεις. Για εμάς τους ψυχολόγους ο ρόλος της οικογένειας αποτελεί μεγάλο κλειδί στην αναχαίτιση των επιθετικών και παραβατικών και αρνητικών συμπεριφορών. Ο τρόπος που οι γονείς χρησιμοποιούν για να πειθαρχήσουν τα παιδιά τους συσχετίζεται άμεσα το πώς τα παιδιά χειρίζονται τις συγκρούσεις τους. Θα πρέπει να δουλέψουμε πάρα πολύ τη συνοχή της οικογένειας, να μάθουν και οι γονείς να τοποθετούν αποτελεσματικά όρια στο σπίτι να μπορέσουν ν’ αναπτύσσουν δεξιότητες προ κοινωνικής συμπεριφοράς αλλά και επικοινωνίας – τι επιτρέπεται και τι όχι, να γνωρίζουν τα δικαιώματα τους αλλά και πού σταματούν. Παράλληλα δεξιότητες αναγνώρισης έκφρασης και διαχείρισης των συναισθημάτων, καθώς και δεξιότητες αντίστασης και άμυνας, να μην έχουν παθητική στάση αλλά ούτε και επιθετική. Αντίθετα να έχουν μια διεκδικητική και αποφασιστική στάση στα προβλήματα της ζωής», σημειώνει.
Παράλληλα σημειώνει ότι ένα παιδί χρειάζεται πολλή κατανόηση και εμπιστοσύνη από τους γονείς, έτσι ώστε αν το παιδί νιώθει άνετα θα εκφραστεί σε κάποια χρονική στιγμή και να πει τι βιώνει. Παράλληλα θα πρέπει οι γονείς να προσέξουν τις αντιδράσεις τους κάνοντας το να μην νιώθει τύψεις και ενοχές διαβεβαιώνοντάς το ότι δεν φταίει. Από πολύ νωρίς είναι σημαντικό να ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση του παιδιού, πείθοντας το ότι δεν διαφέρει και δεν είναι κατώτερο από άλλα παιδιά. Καλό είναι να βρουν δραστηριότητες που το παιδί μπορεί και είναι ικανό.
Να υπενθυμίσουμε ότι η Ολομέλεια της Βουλής ψήφισε ομόφωνα υπέρ της θεσμοθέτησης διαδικασίας πρόληψης και αντιμετώπισης των φαινομένων ενδοσχολικής βίας και σχολικού εκφοβισμού. Ο νόμος προβλέπει μεταξύ άλλων τη σύσταση από κάθε σχολείο Επιτροπής Αγωγής Υγείας και Πρόληψης της Ενδοσχολικής Βίας στην έναρξη του σχολικού έτους με σκοπό την πρόληψη και την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και την εκπόνηση σχεδίου δράσης από την πιο πάνω επιτροπή για τον καθορισμό, τον προγραμματισμό και την υλοποίηση των δράσεων εκάστου σχολείου για την πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας στη βάση εθνικού προτύπου.