Η 11η Ιουλίου του 2011 έμελλε να γίνει μια από τις πιο μελανές σελίδες στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου. 13 νεκροί και 62 τραυματίες ήταν ο τραγικός απολογισμός της φονικής έκρηξης στο Μαρί που όχι μόνο τίναξε στον αέρα το κτίριο της ΑΗΚ στο Βασιλικό προκαλώντας επίσης ζημιές στις γύρω περιοχές αλλά στοίχισε και τη ζωή 13 ανθρώπων. Η σφοδρή έκρηξη από τα αποθηκευμένα εκρηκτικά που βρίσκονταν στη Ναυτική Βάση Ευάγγελος Φλωράκης σημειώθηκε λίγο πριν τις 6 το πρωί.
Επρόκειτο για μια από τις πιο ισχυρές – αν όχι την πιο ισχυρή έκρηξη- που έλαβε χώρα εν καιρώ ειρήνης στην Κύπρο με απίστευτα καταστροφικές συνέπειες για ολόκληρο το νησί.
Συγκεκριμένα 2 κιβώτια με εκρηκτικά και πυρίτιδα από τα 98 που βρίσκονταν αποθηκευμένα και τα οποία είχαν κατασχεθεί από πλοίο που έπλεε προς τη Συρία ανατινάχθηκαν σκορπίζοντας τον τρόμο από το Μαρί μέχρι και την περιοχή του Governors.
Η όλη αυτή περιοχή θύμιζε εμπόλεμη ζώνη με πυρκαγιές να καίνε σε μεγάλη έκταση. Μια περίοδος πλήρους καταστροφής ξεκινούσε την 11η Ιουλίου 2016. Ένα ερώτημα πλανιόταν στην ατμόσφαιρα: Ποιοι ευθύνονταν;
Οι οδηγίες για να ψύχονται τα κιβώτια
Λίγες μέρες πριν την έκρηξη είχαν δοθεί οδηγίες στους στρατιώτες να ψύχουν με νερό τα 98 κιβώτια με τα εκρηκτικά και την πυρίτιδα τα οποία άρχισαν να φουσκώνουν από την έκθεση τους σε ψηλές θερμοκρασίες.
Τα διογκωμένα κιβώτια ανάγκασαν τους αρμόδιους του στρατοπέδου να ενημερώσουν το ΓΕΕΦ αλλά καμία ενέργεια δεν είχε γίνει.
Η φωτιά και τα ελλιπή μέτρα
Η φωτιά στα κιβώτια είχε αρχίσει γύρω στις 4 και μισή το πρωί. Κλήθηκε η πυροσβεστική η οποία με τη βοήθεια στρατιωτών και αξιωματικών προσπάθησαν να τη σβήσουν.
Κατά τη διάρκεια της κατάσβεσης τα κιβώτια με τα εκρηκτικά εξερράγησαν και το οστικό κύμα έφτασε σχεδόν τα 3 χιλιόμετρα προκαλώντας ζημιές μέχρι και το Ζύγι.
Την ίδια στιγμή μεγάλο κυκλοφοριακό χάος προκλήθηκε στον αυτοκινητόδρομο- λόγω του οστικού κύματος- και προκλήθηκαν τροχαία δυστυχήματα.
Τα θύματα της φονικής αμέλειας μεταφέρονταν στα νοσοκομεία Λεμεσού και Λευκωσίας. Κάποιων δεν βρέθηκε ποτέ η σορός τους…
Η αντίδραση της Κυβέρνησης
Η κυβέρνηση Δημήτρη Χριστόφια είχε κηρύξει τριήμερο πένθος με τις σημαίες να κυματίζουν μεσίστιες, ενώ η κηδεία των 13 θυμάτων της εγκληματικής αμέλειας θα γινόταν με έξοδα του κράτους. Παράλληλα ο Δημήτρης Χριστόφιας όρισε το δικηγόρο Πόλυ Πολυβίου υπεύθυνο για την έκδοση του πορίσματος σχετικά με τις ευθύνες που αναλογούσαν στον καθένα.
Προβλήματα στην ηλεκτροδότηση
Η Κύπρος για πολλούς μήνες μαστιζόταν από διακοπές ρεύματος αφού ο ηλεκτροπαραγωγικός σταθμός του Βασιλικού καταστράφηκε ολοσχερώς από την έκρηξη και την ΑΗΚ να χάνει σχεδόν το 50% της δυνατότητας της για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος.
Ποινές
Τον Αύγουστο του 2013 το Μόνιμο Κακουργιοδικείο Λάρνακας καταδίκασε σε 5 χρόνια φυλάκιση τον τότε Υπουργό Άμυνας Κώστα Παπακώστα (παραιτήθηκε από τη πρώτη στιγμή της έκρηξης μαζί με τον Αρχηγό της ΕΦ Πέτρο Τσαλικίδη) και σε 2 χρόνια άλλους 3 κατηγορούμενους για την εγκληματική τους αμέλεια που στοίχισε τη ζωή σε 12 ανθρώπους και έφερε τη θλίψη στις οικογένειες τους και σε ολόκληρη την Κύπρο.
Το πόρισμα του Πόλυ Πολυβίου καίει το Χριστόφια και τους Υπουργούς του
Σχετικά με την απόφαση φύλαξης του φορτίου στο Μαρί ο κος Πολυβίου τόνισε ότι δεν λήφθηκε υπόψη η γειτνίαση με το σταθμό του Βασιλικού. Η απόφαση είχε παρθεί από τον Υπ. Άμυνας Κώστα Παπακώστα και εγκρίθηκε από τον Πρόεδρο Δημήτρη Χριστόφια και σύμφωνα με τον Κο Πολυβίου το όλο φορτίο ήταν μια ωρολογιακή βόμβα.
«Η έκρηξη προκλήθηκε από ανάφλεξη, γιατί τα εμπορευματοκιβώτια δεν φυλάχθηκαν όπως θα έπρεπε. Ο χώρος εκείνος (σ.σ. η ναυτική βάση στο Μαρί) επελέγη ως ο κατάλληλος για φύλαξη, ουδέποτε όμως ελήφθη υπ’ όψιν η γειτνίαση με τον σταθμό του Βασιλικού».
«Η απόφαση για κατακράτηση του φορτίου ελήφθη από τον πρόεδρο Χριστόφια και οι αποφάσεις μετέπειτα, όπως η τοποθέτησή του στο Μαρί, ελήφθησαν ή ενεκρίθησαν από τον πρόεδρο μετά από εισήγηση του υπουργού Άμυνας. Η τελική απόφαση για τοποθέτηση του φορτίου στο Μαρί ανήκει στον πρόεδρο Χριστόφια».
«Πολιτική ορθή ήταν η απόφαση για κατάσχεση του φορτίου. Στον χειρισμό όμως της κατάστασης υπήρξε ανευθυνότητα. Το φορτίο ήταν σαν ωρολογιακή βόμβα. Αυτό ήταν γνωστό στους υπουργούς Άμυνας και Εξωτερικών και στον πρόεδρο Χριστόφια».
Κόλαφος για το Δημήτρη Χριστόφια ήταν και το γεγονός ότι ο Κος Πολυβίου ανέφερε ότι ο Δημήτρης Χριστόφιας γνώριζε την επικινδυνότητα του φορτίου από το 2009 χωρίς ωστόσο να λάβει μέτρα προστασίας.
Επίσης- σύμφωνα με το πόρισμα Πολυβίου- ο ίδιος ο Χριστόφιας εμπόδισε την κάθοδο εμπειρογνωμόνων για πολιτικούς λόγους.
«Ο πρόεδρος γνώριζε επαρκώς για την επικινδυνότητα του φορτίου από τον Φεβρουάριο του 2009. Μετά από τη συνάντηση τον Φεβρουάριο του 2011, έπρεπε να ήταν κατανοητό σε όλους ότι τα πράγματα οδηγούνταν σε επικίνδυνο σημείο. Έπρεπε να ληφθούν μέτρα με εισηγήσεις ξένων εμπειρογνωμόνων. Ο υπουργός Εξωτερικών, όμως, δεν άφησε τους εμπειρογνώμονες να έρθουν στην Κύπρο, επικαλούμενος πολιτικούς λόγους».
«Γνώριζαν οι αρμόδιοι υπουργοί και ο πρόεδρος για την επικινδυνότητα; Η απάντησή μου είναι, χωρίς αμφιβολία, καταφατική. Res ipsa loquitur (το πράγμα μιλά από μόνο του)».
Η άγνοια του Δημήτρη Χριστόφια
Παράλληλα ο Κος Πολυβίου χαρακτήρισε ως απαράδεκτη τη δήλωση του Δημήτρη Χριστόφια περί άγνοιας και τόνισε ότι γεγονός αυτό δημιουργεί θέμα εμπιστοσύνης απέναντι στον ίδιο τον πρόεδρο και στο κράτος.
«Η τοποθέτηση του προέδρου για άγνοια είναι απαράδεκτη. Δημιουργεί θέμα εμπιστοσύνης προς τον πρόεδρο, αλλά και αξιοπιστίας του κράτους. Είναι αδικαιολόγητο να λέει ως δικαιολογία ότι οι συνεργάτες του δεν τον ενημέρωναν. Ο πρόεδρος αποδίδει ευθύνες στους υπουργούς του. Ορθά το πράττει, αλλά έχει ευθύνες και ο ίδιος!».
Οι ευθύνες
Το πόρισμα Πολυβίου βάρυνε με σοβαρές ευθύνες τόσο τον ίδιο τον τότε ΠτΔ Δημήτρη Χριστόφια όσο και τον Υπουργό Άμυνας Κώστα Παπακώστα και τον Υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Κυπριανού.
Οι ευθύνες- σύμφωνα πάντα με το πόρισμα- είναι τόσο θεσμικές όσο και προσωπικές.
«Κρίνω ότι ο πρόεδρος έχει σοβαρότατη ευθύνη και όχι μόνο θεσμική, αλλά και προσωπική. Δεν χειρίστηκε ορθά το θέμα και έδειξε αμέλεια. Σοβαρότατο ολίσθημα… Δυστυχώς, με βάσει τα δεδομένα, και ο ΥΠΑΜ και ο ΥΠΕΞ έχουν θεσμικές και προσωπικές ευθύνες».
Πόρισμα
«Η κατάληξή μου έχει ως ακολούθως: Ο Υπουργός Άμυνας βαρύνεται με πολύ σοβαρές ευθύνες(θεσμικές και προσωπικές). Επίσης, ο Υπουργός Εξωτερικών βαρύνεται με πολύ σοβαρές ευθύνες (θεσμικές και προσωπικές). Η κύρια ευθύνη όμως ανήκει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος προΐσταται του Κράτους και της Κυβέρνησης. Ο Πρόεδρος είχε το γενικό πρόσταγμα καθώς και την κυριαρχική εξουσία σε σχέση με το υπό κρίση θέμα. Ο Πρόεδρος έχει τη μεγίστη ευθύνη για την ανεπάρκεια,την αμέλεια και την ολιγωρία που επιδείχθηκαν. Έχει συνεπώς την πιο μεγάλη ευθύνη για το τι συνέβη. Ήταν ο Πρόεδρος που ήταν υπεύθυνος για τη λήψη των ουσιωδών αποφάσεων επί του θέματος. Ήταν οι αποφάσεις και η πολιτική του Προέδρου που οδήγησαν στη μακρά παραμονή του φορτίου στην Κύπρο, υπό τις απαράδεκτες συνθήκες φύλαξης του.
Κρίνω ότι οι ενέργειες, πράξεις και αποφάσεις του Προέδρου ουδόλως ανταποκρίνονται στο ελάχιστο επίπεδο της αναμενόμενης από αυτόν επιμέλειας (τόσο για το δημόσιο συμφέρον, για την οικονομία του τόπου αλλά κυρίως για την ασφάλεια των πολιτών της Δημοκρατίας).
Η ουσία του πράγματος είναι ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στην υπό εξέταση περίπτωση, απέτυχε να μεριμνήσει ή έστω και να λάβει στοιχειώδη μέτρα για την ασφάλεια πολιτών της Κυπριακής Δημοκρατίας, και ιδιαίτερα στρατιωτών και πυροσβεστών.
Τονίζω, διευκρινίζω και καταλήγω ότι δεν αναφέρομαι απλώς σε θεσμική και εξ αξιώματος πολιτική ευθύνη, που πάντα υπάρχει.
Στην προκειμένη περίπτωση, καταλογίζω στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σοβαρότατες προσωπικές ευθύνες για το τραγικό συμβάν και τις συνέπειές του».
σ.σ. ο τίτλος από την ταινία εις μνήμιν των ηρώων