Οι Συνθήκες Ζυρίχης – Λονδίνου εξ αρχής δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα στη δημόσια διοίκηση της Κύπρου και αποτέλεσαν την αφορμή για την έναρξη των δικοινοτικών ταραχών που έφερε και την πρώτη διχοτόμηση: τη λεγόμενη «πράσινη γραμμή».
Το νέο πολίτευμα που δόθηκε στην Κύπρο στηριζόταν αποκλειστικά στη συνεργασία της Ε/κ πλευράς με την Τ/κ γεγονός που άφηνε σοβαρά ζητήματα άλυτα και χώριζε εξ αρχής τις δύο κοινότητες βάσει της καταγωγής, της γλώσσας και της θρησκείας.
Πρόνοιες Ζυρίχης- Λονδίνου
Σύμφωνα με το Σύνταγμα τα καθήκοντα του Προέδρου θα ασκούσε Ελληνοκύπριος ενώ στη θέση του Αντιπροέδρου θα βρισκόταν Τουρκοκύπριος ο οποίος θα είχε το δικαίωμα το βέτο σε οποιεσδήποτε αποφάσεις μπορούσαν να ληφθούν από ένα πολιτειακό όργανο.
Πρώτος Πρόεδρος ορίστηκε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και πρώτος Αντιπρόεδρος ο Τ/κ Φαζίλ Κιουτσούκ.
Αναφορικά με τη σύσταση του Υπουργικού Συμβουλίου αλλά και της Βουλής τα ποσοστά των δύο κοινοτήτων που θα απάρτιζαν τα δύο σώματα ήταν 7 Ε/κ προς 3 Τ/κ. Παράλληλα, τα ίδια ποσοστά ίσχυαν και για τη στελέχωση της δημόσιας διοίκησης.
Τα πρώτα ρήγματα
Τα πρώτα ρήγματα δεν άργησαν να εμφανιστούν και αφορούσαν κυρίως στη δημόσια διοίκηση, στην το στρατό και στην τοπική αυτοδιοίκηση.
Βασικά προβλήματα
Στη δημόσια διοίκηση ο Μακάριος λόγω της έλλειψης των απαιτούμενων προσόντων από τους Τ/κ δεν μπορούσε να τους διορίσει στον κρατικό μηχανισμό με αποτέλεσμα μέχρι το 1963 μην υπάρχει η ποσοτική αναλογία και με τους Τ/κ να έχουν προσφύγει κατά χιλιάδες στο Συνταγματικό Δικαστήριο καταγγέλλοντας τη στάση του Μακαρίου.
Οι Τ/κ ζητούσαν τη συγκρότηση δύο ξεχωριστών στρατιωτικών σωμάτων ούτως ώστε να μην υπάρχει παρουσία Ε/κ στρατιωτών σε περιοχές Τ/κ. Αυτό ήταν και το πρώτο Βέτο του Τ/κ Αντιπροέδρου.
Ταυτόχρονα οι Τ/κ ζητούσαν τη δημιουργία αποκλειστικά Τ/κ Δήμων αλλά και το γεωγραφικό διαχωρισμό Ε/κ και Τ/κ . Κάτι που παρέπεμπε σε μια πρώιμη διχοτόμηση αφού οι Ε/κ δεν θα είχαν καμία δικαιοδοσία στις Τ/κ περιοχές. Η Ε/κ δεν έβλεπε με καλό μάτι την ύπαρξη των Δήμων αφού η Τουρκία άρχισε ξεκάθαρα να παρεμβαίνει στα εσωτερικά της μειονότητας. Γι’ αυτό και δεν εφάρμοσε ποτέ τις διατάξεις που θεσπίστηκαν.
Οι Τ/κ αρνούνταν να θεσπίσουν ένα μόνιμο φορολογικό καθεστώς με αποτέλεσμα να υπάρχει ο κίνδυνος του χάους στην κυπριακή οικονομία και το Μακάριο από τη μια να ζητά την είσπραξη των φόρων και τους Τ/κ από την άλλη να μην δέχονται να πληρώσουν.
Τα 13 Σημεία και η ολοκληρωτική ρήξη
Το Νοέμβριο του 1963 ο Μακάριος πρότεινε βασικές τροποποιήσεις στο Σύνταγμα αφού το κράτος δεν μπορούσε να λειτουργήσει. Οι τροποποιήσεις αυτές έχουν μείνει στην ιστορία με το όνομα «13 σημεία» και αφορούσαν στην αφαίρεση εξουσιών από την Τ/κ πλευρά, την αναδιανομή τους ανάμεσα στις δύο κοινότητες με στόχο το κράτος να γίνει πιο λειτουργικό. Η Τ/κ πλευρά θεώρησε σε συνεργασία με την Τουρκία απέρριψε τα 13 σημεία του Μακαρίου αφού της αφαιρούσαν βασικές εξουσίες και κυρίως έβγαζαν την Άγκυρα εκτός παιχνιδιού.
Από την πλευρά της η Βρετανία ενέκρινε τα 13 σημεία του Μακαρίου με τον τότε Ύπατο Αρμοστή Άρθουρ Κλαρκ να δηλώνει ότι στηρίζει το Μακάριο και τις αποφάσεις του. Η Ελλάδα από την άλλη έμπαινε σε ένα κλίμα πολιτικής ανισορροπίας και ο Πρωθυπουργός της χώρας Κ. Καραμανλής δεν ήθελε με τίποτα να εμπλακεί σε μια διαμάχη με την Τουρκία και ζητούσε να παραμείνει η κατάσταση ως είχε.
Τα «13 Σημεία»
- Να καταργηθεί το δικαίωμα του Βέτο τόσο για τον Ε/κ πρόεδρο όσο και για τον Τ/κ Αντιπρόεδρο.
- Ο Τ/κ Αντιπρόεδρος να αντικαθιστά τον Πρόεδρο εν τη απουσία του ή όταν δεν μπορούσε να ασκήσει τα καθήκοντα του.
- Ο Ε/κ Πρόεδρος Του Κοινοβουλίου καθώς και ο Τ/κ Αντιπρόεδρος να εκλέγονται από όλους τους Βουλευτές ανεξάρτητα εθνοτικής καταγωγής.
- Ο Αντιπρόεδρος της Βουλής να αντικαθιστά τον πρόεδρο της Βουλής εν τη απουσία του ή όταν δεν μπορούσε να προεδρεύει.
- Κατάργηση της χωριστή πλειοψηφίας για την ψήφιση νόμων σχετικών με θέματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, εκλογών και φορολογικά.
- Να γίνουν ενιαίοι δήμοι για κάθε πόλη και να καταργηθούν οι χωριστοί δήμοι στις πέντε μεγάλες πόλεις.
- Ενοποίηση της δικαιοσύνης ούτως ώστε να μην υπάρχει εθνολογικός διαχωρισμός και οι Ε/κ να δικάζονται μόνο από Ε/κ δικαστές και οι Τ/κ μόνο από Τ/κ δικαστές.
- Δημιουργία ενιαίου σώματος αστυνόμευσης.
- Καθορισμός με νόμο του αριθμού των Δυνάμεων Ασφαλείας.
- Η κατανομή θέσεων στο Δημόσιο, στα σώματα ασφαλείας και στο στρατό να γίνεται βάσει του πληθυσμού (82% Ε/κ- 18% Τ/κ) και όχι σύμφωνα με το Σύνταγμα που προνοούσε ότι οι Τ/κ θα κατέχουν το 30% στο Δημόσιο και σε όλα τα σώματα ασφαλείας και το 40% στο στρατό.
- Από δέκα τα μέλη της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας να γίνουν πέντε.
- Να ισχύει η απλή πλειοψηφία στη λήψη αποφάσεων της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας.
- Κατάργηση των δυσλειτουργικών κοινοτικών συνελεύσεων που αφορούσαν σε θέματα θρησκευτικά και εκπαιδευτικά.
Πράσινη Γραμμή: Η πρώτη διχοτόμηση
Οι διακοινοτικές ταραχές του 1963-64 μεταξύ των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων κατά τη διάρκεια της Κυπριακής κρίσης του 1963–64, το βράδυ της 20-21 Δεκεμβρίου 1963 οδήγησε στο θάνατο 364 Τουρκοκυπρίων και 174 Ελληνοκυπρίων. Περίπου 25.000 Τουρκοκύπριοι από 104 χωριά, που αντιστοιχούν στο ένα τέταρτο του τουρκοκυπριακού πληθυσμού, εγκατέλειψαν τα χωριά τους και εκτοπίστηκαν σε θύλακες. Περίπου 1.200 Αρμένιοι Κύπριοι και 500 Ελληνοκύπριοι εκτοπίστηκαν επίσης.
Η τεράστια πολιτική κρίση που ξέσπασε είχε ως αποτέλεσμα την έναρξη και των πρώτων δικοινοτικών ταραχών το Δεκέμβριο του 1963 όταν Ε/κ αστυνομικοί στη Λευκωσία έχοντας πληροφορίες για τη μεταφορά παράνομου οπλισμού από Τ/κ σταμάτησαν για έλεγχο αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν Τ/κ. Κάτι που ενόχλησε την Τ/κ πλευρά η οποία ζητούσε τα αμάξια των Τ/κ να ελέγχονται μόνο από δικές τους αστυνομικές περιπόλους και δόθηκε εντολή στους Τ/κ να μην σταματούν για έλεγχο από τους Ε/κ αστυνομικούς.
Λίγες μέρες αργότερα, η άρνηση Τ/κ να επιτρέψουν τον έλεγχο του αυτοκινήτου τους από Ε/κ αστυνομικούς έφερε μια γενική σύρραξη ανάμεσα σε πλήθος Τ/κ πολιτών και σε αστυνομικούς με αποτέλεσμα το θάνατο δύο Τ/κ.
Η κατάσταση είχε ξεφύγει πλέον από τα όρια της νομιμότητας και πλήθος Τ/κ κυκλοφορούσαν στη Λευκωσία οπλισμένοι και προκαλούσαν συγκρούσεις με τις αρχές αλλά και με Ε/κ πολίτες.
Τα επεισόδια κλιμακώθηκαν σε ολόκληρη την Κύπρο αλλά στη Λευκωσία άρχισαν να παίρνουν πολεμικές διαστάσεις. Συγκεκριμένα, οι Ε/κ στην Ομορφίτα δέχτηκαν σφοδρή επίθεση από ένοπλους Τ/κ τους οποίους ενισχύει πλέον ανοιχτά η ΤΟΥΡΔΥΚ με όπλα και στρατιώτες.
Την ίδια στιγμή η ΕΛΔΥΚ ετοιμάζεται να επέμβει αλλά με παρέμβαση των Εγγυητριών Δυνάμεων η κατάσταση αποκλιμακώνεται αφήνοντας, όμως, πίσω της τεράστιες ανοιχτές πληγές και δεκάδες αμάχους νεκρούς από τις ακρότητες και των δύο πλευρών.
Συμφωνία
Στις 30 Δεκεμβρίου 1963 για να εμποδιστούν μελλοντικές συγκρούσεις ανάμεσα σε Ε/κ και Τ/κ χαράσσεται η «Πράσινη Γραμμή» η οποία περνάει από το κέντρο της Λευκωσίας και χωρίζει τις δύο κοινότητες σε βόρειες Τ/κ και Νότιες Ε/κ με την ύπαρξη βρετανικών ειρηνευτικών δυνάμεων.
Η αρχή του κακού είχε γίνει. Τα σχέδια της διχοτόμησης είχαν βγει στο φως…