Του Δρα Αντώνη Στ. Στυλιανού*
Η πράξη συγκρότησης της Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής για τον Θαλάσσιο Χώρο (Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός) αποτελεί μια ιστορική τομή για την ελληνική εθνική κυριαρχία και τη βιώσιμη ανάπτυξη των ελληνικών θαλασσών. Με μια καθοριστική κίνηση που συνδυάζει στρατηγικό βάθος, νομική ακρίβεια και γεωπολιτική βαρύτητα, η Ελλάδα ανακοίνωσε την κατάρτιση και επίσημη έκδοση της Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής για τον Θαλάσσιο Χώρο (ΕΧΣΘΧ). Πρόκειται για την πρώτη φορά που η Ελλάδα, μέσα από ένα θεσμικά κατοχυρωμένο πλαίσιο, προβαίνει σε πλήρη αποτύπωση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού (ΘΧΣ), προσδιορίζοντας όχι μόνο τις χρήσεις και τις ανθρώπινες δραστηριότητες στον θαλάσσιο χώρο, αλλά και τα απώτατα δυνητικά όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
Η ενέργεια αυτή, πέραν της ικανοποίησης ευρωπαϊκών υποχρεώσεων, ενσωματώνει και σημαντικά γεωπολιτικά μηνύματα προς κάθε κατεύθυνση, ιδιαίτερα σε ένα διεθνές περιβάλλον όπου οι θαλάσσιες ζώνες συνδέονται στενά με ενεργειακές, οικονομικές και στρατηγικές εξελίξεις.
Η ανάγκη σύνταξης Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού προκύπτει από την Οδηγία 2014/89/ΕΕ, σύμφωνα με την οποία όλα τα Κράτη – Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης οφείλουν να θεσπίσουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο οργάνωσης των θαλάσσιων ζωνών τους. Η Ελλάδα καθυστέρησε να εκπληρώσει αυτή την υποχρέωση – μαζί με την Κροατία ήταν οι μόνες χώρες που δεν είχαν ακόμη καταθέσει το σχετικό σχέδιο, με κίνδυνο μάλιστα προσφυγής στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ). Η παρούσα κυβέρνηση, ωστόσο, με την υποβολή της ΕΧΣΘΧ κλείνει αυτή τη θεσμική εκκρεμότητα και ταυτόχρονα ενισχύει την εθνική της θέση σε μια κρίσιμη συγκυρία. Ο σχεδιασμός δεν είναι απλώς μια χαρτογράφηση: αποτελεί οδικό χάρτη αξιοποίησης των θαλασσίων πόρων, με σεβασμό στο περιβάλλον και τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης.
Τι είναι ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός;
Ο ΘΧΣ είναι μια ολιστική προσέγγιση στον σχεδιασμό και τη διαχείριση των θαλάσσιων ζωνών. Οριοθετεί περιοχές για συγκεκριμένες ανθρώπινες δραστηριότητες – όπως η ενέργεια, ο τουρισμός, οι μεταφορές, η αλιεία, η προστασία του περιβάλλοντος και των ενάλιων αρχαιοτήτων – και προάγει τη συμβατότητα και την παράλληλη ανάπτυξή τους.
Παράλληλα, επιδιώκει τη σύνδεση του χερσαίου και θαλάσσιου χώρου, τηρώντας τις αρχές της ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και προωθώντας την «γαλάζια οικονομία». Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη δημιουργία θαλάσσιων πάρκων, στην ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών πάρκων, στην εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων (συμπεριλαμβανομένων των πιθανών κοιτασμάτων φυσικού αερίου), καθώς και στη βελτίωση των θαλάσσιων μεταφορών.
Γεωπολιτική και νομική σημασία
Η σημαντικότερη ίσως διάσταση του ΘΧΣ είναι η πρώτη επίσημη καταγραφή των απώτατων δυνατών ορίων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας σε ευρωπαϊκό ρυθμιστικό κείμενο. Ο σχετικός χάρτης, που συνοδεύει τη στρατηγική, αποτυπώνει τις συμφωνίες οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης με Ιταλία και Αίγυπτο, ενώ σε περιοχές που δεν έχουν οριοθετηθεί, όπως στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, αναφέρεται η αρχή της μέσης γραμμής ως εξωτερικό όριο της ελληνικής υφαλοκρηπίδας – μια θεμελιώδης έννοια του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας.
Η πλήρης επήρεια των ελληνικών νησιών σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο επιβεβαιώνεται, απορρίπτοντας έμπρακτα αφηγήματα όπως αυτό της «Γαλάζιας Πατρίδας» ή το παράνομο τουρκολιβυικό μνημόνιο. Αν και δεν συνιστά οριοθέτηση ΑΟΖ – όπως ξεκαθαρίζεται ρητά – ο σχεδιασμός θέτει τις βάσεις για μελλοντικές διαπραγματεύσεις, αποσαφηνίζοντας τις ελληνικές θέσεις.
Το δικαίωμα των 12 ναυτικών μιλίων
Ο χάρτης δεν επεκτείνει αυτομάτως την αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας στα 12 ν.μ. στο Αιγαίο, αλλά επιφυλάσσεται ρητά για τη δυνατότητα αυτή, η οποία προβλέπεται από τη Σύμβαση UNCLOS ΙΙΙ (1982), στην οποία η Ελλάδα είναι συμβαλλόμενο μέρος. Πρόκειται για ένα κυριαρχικό δικαίωμα που μπορεί να ασκηθεί οποτεδήποτε και κατά το δοκούν από την ελληνική πλευρά.
Έμφαση στην ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία
Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός συνδέθηκε και με τη συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥΣΕΑ) στις 16 Απριλίου 2025, κατά την οποία παρουσιάστηκε ο 12ετής εξοπλιστικός σχεδιασμός της χώρας, ύψους 25 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η νέα στρατηγική εποχή για τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις προβλέπει μεταξύ άλλων την ένταξη νέων φρεγατών Belharra, υποβρυχίων, ελικοπτέρων Black Hawk, μαχητικών F-35, καθώς και προηγμένων συστημάτων όπως η «Ασπίδα του Αχιλλέα» και άλλων.
Η θαλάσσια ασφάλεια αποκτά ιδιαίτερη έμφαση, καθώς η οριοθέτηση και προστασία των θαλάσσιων ζωνών απαιτεί συνεχή επιτήρηση, ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών και ενίσχυση της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας.
Η στάση της Τουρκίας
Αναμενόμενα, η Τουρκία απέρριψε από την πρώτη στιγμή τις ελληνικές ενέργειες, υποστηρίζοντας ότι δεν έχουν νομικές συνέπειες για την ίδια. Επιμένει να θεωρεί ως «πυξίδα» το τουρκολιβυικό μνημόνιο, ενώ αμφισβητεί τα κυριαρχικά δικαιώματα των ελληνικών νησιών, μη αναγνωρίζοντας το δικαίωμα δημιουργίας θαλάσσιων ζωνών, παρόλο που αυτό αναγνωρίζεται ρητά στη βάση του Άρθρου 121 της Σύμβασης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982.
Η τουρκική πλευρά παρουσίασε δικό της χάρτη, βασισμένο στην θέση της για την «Γαλάζια Πατρίδα» και αναφέροντας ότι ορισμένες θαλάσσιες περιοχές παραβιάζουν την δικαιοδοσία της Τουρκίας στη θάλασσα, θεωρώντας ότι η μέση γραμμή πρέπει να χαράσσεται από τις ηπειρωτικές ακτές της Ελλάδας και της Τουρκίας, χωρίζοντας έτσι την δικαιοδοσία στο Αιγαίο στη μέση. Η επίκληση αυτή βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τους θεσμοθετημένους συμβατικούς και εθιμικούς κανόνες του Δικαίου της Θάλασσας.
Η σημασία για το μέλλον
Η κατάρτιση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού δεν είναι ένα στατικό γεγονός. Αποτελεί αφετηρία για διαρκή αναθεώρηση και εξειδίκευση, καθώς και για τη σύνταξη Θαλάσσιων Χωροταξικών Πλαισίων ανά περιφέρεια και ενότητα. Ο σχεδιασμός εντάσσεται σε ένα ευρύτερο όραμα για την ολοκληρωμένη διαχείριση του χώρου με σαφή αναφορά στην κλιματική ανθεκτικότητα, την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ανάπτυξη της γαλάζιας οικονομίας.
Η Εθνική Χωρική Στρατηγική για τον Θαλάσσιο Χώρο συνιστά ένα ιστορικό βήμα, όχι μόνο γιατί κλείνει εκκρεμότητες δεκαετιών ή γιατί εναρμονίζει την Ελλάδα με το ευρωπαϊκό δίκαιο, αλλά κυρίως επειδή κατοχυρώνει την εθνική κυριαρχία στον θαλάσσιο χώρο με θεσμικό, διεθνώς αναγνωρίσιμο τρόπο.
Στον νέο παγκόσμιο χάρτη ισχύος και ασφάλειας, όπου η ενέργεια, το περιβάλλον, η τεχνολογία και η γεωστρατηγική συνδέονται αδιάρρηκτα, η Ελλάδα δηλώνει παρούσα. Με σχέδιο, τεκμηρίωση, αξιοπρέπεια και χωρίς απεμπόληση αναφαίρετων κυριαρχικών δικαιωμάτων.
*Λέκτορα Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, LL.B Law (Bristol), Ph.D in Law – International Law and Human Rights (Kent), Διευθυντής Μονάδας Νομικής Κλινικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.