Ανδρέας Θεοφάνους*
Οι επερχόμενες προεδρικές εκλογές έχουν τη δική τους ξεχωριστή σημασία καθώς η χώρα αντιμετωπίζει πολλαπλές και ποικιλόμορφες προκλήσεις.
Παράλληλα με την επικέντρωση στην ονοματολογία πιθανών υποψηφίων είναι σημαντικό να συζητηθούν προτάσεις για τα ζητήματα που μας απασχολούν. Επί τούτου θεωρώ απαραίτητο να καταθέσω συνοπτικά τις ακόλουθες εισηγήσεις:
- Στο μείζον ζήτημα του Κυπριακού δεν υπάρχουν σήμερα οι προϋποθέσεις για μια βιώσιμη ομοσπονδιακή λύση. Παράλληλα η πολιτική των συνεχών υποχωρήσεων έχει χρεοκοπήσει. Παρά το γεγονός ότι το διαπραγματευτικό πλαίσιο μετακινήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την περίοδο λίγο μετά την εισβολή μέχρι σήμερα προς τις θέσεις της τουρκικής πλευράς εν τούτοις δεν υπήρξε κατάληξη σε διευθέτηση.
Είναι δυνατό να υπογράψουμε μια διευθέτηση εάν αυτή βελτιώνει το status quo και παρέχει εχέγγυα για ασφάλεια, σταθερότητα και ευημερία. Σε διαφορετική περίπτωση προβάλλει η αναγκαιότητα για διαφύλαξη της ελεύθερης Κύπρου και της μη επιδείνωσης του status quo.
Στη σημερινή συγκυρία είναι απαραίτητη η συστηματική μελέτη των δεδομένων και η αποφυγή των ψευδαισθήσεων και του λαϊκισμού. Η χώρα έχει επίσης την ανάγκη από ένα ολοκληρωμένο και πειστικό αφήγημα. Επιβάλλεται η κατάθεση συγκεκριμένης πρότασης με κατευθυντήριες γραμμές για ένα κανονικό κράτος σε ένα ομοσπονδιακό πλαίσιο καθώς και για μια εξελικτική πορεία. Προς αυτή την κατεύθυνση έχω ήδη καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις.
- Είναι επίσης σημαντικό να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά οι συνέπειες της οικονομικής και υγιειονομικής κρίσης. Κατά τα τελευταία χρόνια υπήρξε συρρίκνωση της μεσαίας τάξης καθώς και αύξηση του ποσοστού των προσώπων που είναι κάτω από το όριο της φτώχειας. Επιπρόσθετα έχει αυξηθεί η ανισότητα η οποία αποτελεί πλέον μείζον ζήτημα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στην Κύπρο σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας το 50% των εργαζομένων αμοίβεται με ακαθάριστο μηνιαίο μισθό μέχρι €1.500 ενώ το 25,7% μέχρι €1.000. Θα απαιτηθούν σχεδιασμός, ένα νέο οικονομικό υπόδειγμα, υπερβάσεις και νέες οικονομικές προσεγγίσεις. Στα πλαίσια αυτά είναι απαραίτητος και ο εξορθολογισμός της δημοσιονομικής πολιτικής.
- Με την οικονομική κρίση και ιδίως την πανδημία επανήλθε στο προσκήνιο ξανά ο αδιαμφισβήτητος ρόλος του κράτους. Ταυτόχρονα με την αποτυχία του Νεοφιλελεύθερου Μοντέλου υπάρχει η αναζήτηση για ένα νέο υπόδειγμα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα σε νέους μοχλούς οικονομικής μεγέθυνσης, στην προστασία του περιβάλλοντος και την πράσινη ανάπτυξη. Παράλληλα η Κύπρος, λαμβάνοντας υπ΄ όψιν τις ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές, καλείται να προχωρήσει με τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και να οικοδομήσει ένα κράτος πρότυπο.
- Η νεότερη γενιά έχει επωμιστεί ένα μεγάλο μερίδιο του κόστους της οικονομικής κρίσης, της πανδημίας είτε μέσω της χαμένης εκπαίδευσης, της ανεργίας, των μειωμένων ευκαιριών, της απουσίας ή έστω μειωμένης μισθολογικής ανέλιξης. Ταυτόχρονα υπάρχουν φόβοι για ψηλότερες φορολογίες στο μέλλον καθώς και χαμηλότερες συντάξεις. Το νέο οικονομικό υπόδειγμα θα πρέπει να είναι τέτοιο ούτως ώστε, μεταξύ άλλων, η νεότερη γενιά να έχει ευκαιρίες απασχόλησης, ανέλιξης και δημιουργικότητας.
- Το δημογραφικό ζήτημα, το οποίο αναπόφευκτα επηρεάζεται από τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα και το ευρύτερο αξιακό σύστημα, πρέπει να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά. Μεταξύ άλλων, είναι σημαντικό να υπάρξουν δράσεις και κίνητρα για την αύξηση του δείκτη γονιμότητας. Παράλληλα, είναι απαραίτητο να περιορισθεί η παράτυπη μετανάστευση.
- Η πανδημία δημιούργησε πρωτόγνωρες συνθήκες σε ολόκληρο τον κόσμο και η παγκόσμια οικονομία αντιμετώπισε τη χειρότερη ύφεση από την εποχή του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου. Όταν ήλθε η πανδημία οι υποδομές στον τομέα της δημόσιας υγίειας σε πολλές χώρες αποδείχθηκαν ανεπαρκείς. Προφανώς η πολιτική της σκληρής λιτότητας επηρέασε αρνητικά και τον τομέα της υγίειας. Είναι σήμερα καθοριστικής σημασίας η διαφύλαξη της ποιότητας της δημόσιας υγίειας, η βιωσιμότητα του ΓεΣΥ καθώς και η αναβάθμιση της αποδοτικότητάς του. Ενόσω η πανδημία συνεχίζεται η κάθε κυβέρνηση έχει την υποχρέωση να διαφυλάξει τη δημόσια υγίεια, την οικονομική δραστηριότητα και την κοινωνική συνοχή με ό,τι αυτά συνεπάγονται. Προφανώς η ταυτόχρονη εκπλήρωση των στόχων αυτών είναι δύσκολη. Το ζητούμενο είναι η χρυσή τομή και το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα.
- Η παιδεία με την ευρύτερη έννοια του όρου έχει ιδιαίτερη σημασία για κάθε χώρα. Είναι σημαντικό να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για αναβάθμιση του επιπέδου μάθησης, ενθάρρυνση της κριτικής σκέψης και ταυτόχρονα της διασύνδεσης με την αγορά εργασίας. Ενώ έχουν γίνει σημαντικά βήματα προόδου η μετατροπή της Κύπρου σε περιφερειακό ακαδημαϊκό κέντρο δεν έχει ακόμα υλοποιηθεί. Επιπρόσθετα, είναι καθοριστικής σημασίας να ενισχυθεί η έρευνα και η καινοτομία.
- Το επίπεδο του πολιτικού συστήματος επηρεάζει καθοριστικά τα κοινωνικοοικονομικά αποτελέσματα καθώς και το ευρύτερο γίγνεσθαι. Η αναξιοκρατία, η διαπλοκή, η διαφθορά και το πελατειακό κράτος πρέπει να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά. Μόνο έτσι θα αναχαιτισθεί η απαξίωση της πολιτικής ζωής και θα αποκατασταθεί το κύρος της χώρας.
- Σε μια περίοδο όπου υπάρχει ρευστότητα και αστάθεια στο περιφερειακό, ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον προβάλλει ως επιτακτική αναγκαιότητα η αναβάθμιση των συντελεστών ισχύος του κράτους. Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται στην άμυνα, την οικονομία, το δίκτυο συνεργασιών με άλλα κράτη, τη δημογραφία και την κοινωνική συνοχή. Παράλληλα η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να ακολουθεί μια πραγματιστική και πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Επίσης παρά το σχετικά μικρό της μέγεθος η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να έχει μια αξιόλογη παρουσία με προστιθέμενη αξία στην ΕΕ.
- Η αξιακή κρίση που βιώνει η Κύπρος αποτέλεσε, μεταξύ άλλων, και τη γενεσιουργό αιτία για πολλά δεινά. Απαραιτήτως η νέα διακυβέρνηση θα πρέπει να ενθαρρύνει ένα νέο αξιακό σύστημα το οποίο θα αναδεικνύει τη σημασία της αλληλεγγύης, του αλληλοσεβασμού, της ισονομίας και της ευνομίας. Εξίσου σημαντικός είναι ο σεβασμός για τις ατομικές ελευθερίες και τη δημοκρατία.
Οι βασικές αυτές αρχές θα πρέπει να εκφρασθούν και σε πολιτικό επίπεδο καθώς οι προεδρικές εκλογές του 2023 είναι κομβικής σημασίας. Είναι απαραίτητο όπως η επόμενη διακυβέρνηση πολιτευθεί με αξιοπρέπεια, δικαιοσύνη, με το δημόσιο συμφέρον ως πυξίδα και με την επιστράτευση της επιστημονικής γνώσης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Τέλος η νέα διακυβέρνηση οφείλει να κάνει άνοιγμα στην ευρύτερη κοινωνία καθώς μόνο με μια ευρεία επιστράτευση δυνάμεων είναι δυνατό να αντιμετωπισθούν με επιτυχία οι υφιστάμενες προκλήσεις.
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.