Τον Μάρτιο του 2020, τα σχολεία της Κύπρου, όπως και του υπόλοιπου πλανήτη, έκλεισαν για να αντιμετωπιστεί η πανδημία. Τα μαθήματα ξεκίνησαν διαδικτυακά, και θα συνέχιζαν μέχρι και τον Μάιο. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως, στην πραγματικότητα, αυτό που έγινε (σε παγκόσμιο επίπεδο) δεν είναι εξ αποστάσεως εκπαίδευση αλλά «επείγουσα απομακρυσμένη διδασκαλία» (emergency distance teaching).
Έλλειψη υποδομής
Τα προβλήματα ήταν πάρα πολλά, ειδικά στη δημόσια εκπαίδευση. Το πλέον δύσκολο να αντιμετωπιστεί ήταν η έλλειψη υποδομής σε σημαντικό αριθμό οικογενειών (υπολογίστηκε, από τα στοιχεία που συνέλλεξαν τα σχολεία, σε ποσοστό περίπου 13% των μαθητών δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης). Μέρος των αναγκών σύνδεσης στο διαδίκτυο καλύφθηκαν με κάρτες 4G που έδωσαν οι εταιρείες τηλεπικοινωνιών, ενώ μέρος της έλλειψης μεσών καλύφθηκαν από δωρεές tablets.
Εργαλείο τηλεκπαίδευσης
Το ΥΠΠΑΝ, άμεσα, πρότεινε τη χρήση του Microsoft Teams για σκοπούς εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Πρόκειται για εργαλείο επικοινωνίας, διάδοχο του Skype for business, που περιλαμβάνεται στο Office 365. Πρόσβαση στην υπηρεσία αυτή αγοράστηκε από το ΥΠΠΑΝ για όλους τους εκπαιδευτικούς και μαθητές της Κύπρου, και ισχύει από το 2016. Στην πραγματικότητα, αγοράστηκε για το Microsoft Office με το Teams να είναι απλά ένα λογισμικό της όλης υπηρεσίας. Μέχρι τον Μάρτιο του 2016, αρκετοί εκπαιδευτικοί αλλά και η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών, αγνοούσαν τη δυνατότητα πρόσβασης στα συγκεκριμένα λογισμικά, παρόλο που υπήρχε αναρτημένος οδηγός στη σελίδα του ΥΠΠΑΝ από τότε. Σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, απέκτησαν όλοι σχεδόν οι εκπαιδευτικοί και μαθητές (από Ε’ δημοτικού και πάνω) πρόσβαση στους λογαριασμούς του Office 365 και -ως αποτέλεσμα αυτού- του Teams. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σχεδόν άμεσα, ξεκίνησε προγράμματα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών στη χρήση του Teams. Τις ανάγκες για επιμόρφωση κάλυψαν και πάρα πολλές εθελοντικές πρωτοβουλίες εκπαιδευτικών οργανώσεων και ομάδων, ώστε, σε διάστημα ελάχιστων ημερών, να οργανώνονται οι πρώτες διαδικτυακές ομάδες μαθητών στο Teams.
Ασύγχρονη εκπαίδευση
Παράλληλα με τις οδηγίες του ΥΠΠΑΝ για τηλεκπαίδευση σε Δ’ Δημοτικού – Γ’ Λυκείου, δόθηκαν οδηγίες για ασύγχρονη εκπαίδευση στις μικρότερες τάξεις, μέσω υλικού που θα ανέβαινε στις ιστοσελίδες των σχολείων. Οι ιστοσελίδες εμπλουτίζονταν σε συστηματική βάση με υλικό το οποίο χρησιμοποιούσαν τα παιδιά στο σπίτι. Σε όλες τις περιπτώσεις, ειδικά για τις μικρές ηλικίες, ήταν απαραίτητη η γονική εμπλοκή ώστε να υπάρχει επίβλεψη και καθοδήγηση στην εργασία.
Δυσκολίες πρώτης χρονιάς
Με την ολοκλήρωση της σχολικής χρονιάς, τον Ιούνιο του 2021, αφού προηγήθηκε επιστροφή των παιδιών τον Μάιο, ξεκίνησε και η διαδικασία αξιολόγησης της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σε συνεργασία με τον οργανισμό CARDET. Ανάμεσα στα συμπεράσματα για τις δυσκολίες που παρουσιάστηκαν, ήταν η έλλειψη υποδομής μαθητών (μηχανήματα και πρόσβαση από το σπίτι) καθώς και του υλικοτεχνικού εξοπλισμού των ίδιων των σχολείων. Άλλες δυσκολίες που είχαν διαπιστωθεί ήταν οι ασαφείς, σε αρκετές περιπτώσεις, οδηγίες του ΥΠΠΑΝ, καθώς και η έλλειψη συντονισμού. Ήταν εμφανές πως δεν υπήρχαν έμπειρα άτομα από το χώρο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που να συντονίζουν το όλο εγχείρημα. Όπως δήλωσε και ο (τότε) πρύτανης του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου σε συνέντευξή του στο ΡΙΚ1 (18.6.2020), το ΑΠΚυ ήταν από την αρχή στη διάθεση του ΥΠΠΑΝ, αν και δεν υπήρξε κάποια ουσιαστική συνεργασία εκείνη την περίοδο.
Αρκετά παιδιά παρακολουθούσαν και συμμετείχαν στις τηλεδιασκέψεις μέσω των κινητών τους τηλεφώνων, καθώς δεν είχαν άλλη συσκευή ή οι συσκευές τους δεν υποστήριζαν το Teams.
Να σημειωθεί πως οι μικρές τάξεις των σχολείων (Προδημοτική – Γ’ δημοτικού) δε συμμετείχαν στη σύγχρονη διδασκαλία, ενώ δεν υπήρξε ούτε σχετική πρόνοια για μαθητές των ειδικών σχολείων.
Ετοιμασία για επόμενη σχολική χρονιά
Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου συνέχισε την ετοιμασία επιμορφώσεων εκπαιδευτικών και την περίοδο του καλοκαιριού, ενώ σε συνεργασία με το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου δημιουργήθηκε και υλικό για επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Παράλληλα, το Υπουργείο Παιδείας δημιούργησε μια Συμβουλευτική Επιτροπή σε θέματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, με άτομα από τον ακαδημαϊκό χώρο της Κύπρου με σημαντική εμπειρία στο αντικείμενο. Επίσης διοργανώθηκε, με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, και διαδικτυακή ημερίδα για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, με σημαντική συμμετοχή εκπαιδευτικών αλλά και γονιών.
Με την έναρξη της σχολικής χρονιάς 2020-2021, κάθε σχολείο δημιούργησε το δικό του πρόγραμμα για εξ αποστάσεως εκπαίδευση και επιμόρφωση γονιών και μαθητών. Βεβαιώθηκαν οι εκπαιδευτικοί πως τα παιδιά είχαν λάβει κωδικούς για είσοδο στο Teams, ενώ καταγράφησαν και οι ελλείψεις σε υποδομή, τόσο του σχολείου τους όσο και των ίδιων των παιδιών. Αριθμός tablets είχαν σταλεί από το ΥΠΠΑΝ σε όλα τα σχολεία, όμως αυτά δεν ήταν ικανοποιητικά για να καλύψουν τις ανάγκες όλων των παιδιών. Αν και είχε γίνει σχετική ανακοίνωση από το ΥΠΠΑΝ, οι συνδέσεις των σχολείων -στη συντριπτική τους πλειοψηφία- δεν είχαν και δεν έχουν ακόμη αναβαθμιστεί, ενώ σχεδόν σε κανένα σχολείο δε στάληκε εξοπλισμός τηλεκπαίδευσης (μικρόφωνα, κάμερες κτλ).
Δεύτερη περίοδος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης
Τον Ιανουάριο του 2021, τα παιδιά δεν επέστρεψαν στα σχολεία μετά τις διακοπές για το νέο έτος. Άμεσα ξεκίνησε η τηλεκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες, με εξαίρεση την προδημοτική και τα ειδικά σχολεία όπου γινόταν κανονική φοίτηση. Από το ΥΠΠΑΝ δόθηκαν οδηγίες για συγκεκριμένο ωράριο τηλεκπαίδευσης για Δ’ – Στ’ Δημοτικού, καθώς και για τις μεγαλύτερες τάξεις. Το πρόγραμμα και οι οδηγίες ήταν σαφέστατα βελτιωμένες σε σχέση με την πρώτη περίοδο. Παρόλα αυτά, οι οδηγίες για τις μικρότερες τάξεις ήταν ασαφείς και δεν περιλάμβαναν σύγχρονη επικοινωνία. Η αναφορά σε «κοινωνικοποίηση» μεταφράστηκε με ποικίλους τρόπους από σχολείο σε σχολείο, με αποτέλεσμα κάποια σχολεία να κάνουν σύγχρονη διδασκαλία ακόμη και στην Α’ τάξη, σχεδόν καθημερινά, ενώ άλλα να περιορίζονται μόνο σε αποστολή υλικού για ασύγχρονη εργασία.
Εμπλοκή μαθητών
Κατά την πρώτη περίοδο της πανδημίας, οι μαθητές αντιμετώπισαν για πρώτη φορά τα εργαλεία επικοινωνίας, καθώς και τον νέο τρόπο εργασίας. Στα Δημοτικά, στις μεγάλες τάξεις που γινόταν σύγχρονη επικοινωνία, καθυστέρησε αρκετά η έναρξή της, ενώ στις μικρότερες τάξεις γινόταν αποκλειστικά ασύγχρονη. Οι μαθητές δεν προχώρησαν στην ύλη, τουλάχιστο σύμφωνα με τις οδηγίες του ΥΠΠΑΝ, αλλά γινόταν κυρίως επανάληψη. Τα παιδιά έκαναν φιλότιμες προσπάθειες, όμως η απουσία ξεκάθαρης μεθοδολογίας, σε συνδυασμό με την -κυριολεκτικά- απρόσωπη επικοινωνία, έκαναν τη συνεργασία εκπαιδευτικού-μαθητών πιο δύσκολη. Δυστυχώς, η παρερμηνεία του τι αποτελεί «προσωπικά δεδομένα» δυσκόλεψε την επικοινωνία και συνεργασία, καθώς ουσιαστικές επιλογές όπως η χρήση κάμερας, είχαν απαγορευτεί. Ειδικότερα κατά τη δεύτερη περίοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, υπήρχαν αρκετές αναφορές από εκπαιδευτικούς ότι οι μαθητές τους συνδέονται μεν, αλλά είναι ανενεργοί, καθώς καλύπτονται πίσω από τις κλειστές κάμερες (και ίσως να παίζουν ή να κάνουν οτιδήποτε άλλο εκτός από την ενεργή συμμετοχή τους).
Γενικά συμπεράσματα
Αναμφίβολα, το εκπαιδευτικό σύστημα κάθε χώρας πέρασε και περνά μια άνευ προηγουμένου δύσκολη περίοδο. Στα θετικά, θα πρέπει να αναφέρουμε τη σχεδόν άμεση μετάβαση του ΥΠΠΑΝ σε εξ αποστάσεως εκπαίδευση, καθώς και τη δημιουργία κοινοτήτων αλληλοστήριξης μεταξύ των εκπαιδευτικών, με ανταλλαγή εμπειρίας και υλικού. Η έλλειψη υποδομής αποτελεί σημαντικό πρόβλημα και εμπόδιο, όμως -και αυτό είναι αλήθεια- η αδυναμία του ΥΠΠΑΝ να εφοδιάσει όλα τα παιδιά με εξοπλισμό έχει να κάνει περισσότερο με ουσιαστική έλλειψη υπολογιστών και tablets από την παγκόσμια αγορά. Αυτό που είναι σημαντικό, και απουσιάζει και από τις δύο περιόδους τηλεκπαίδευσης, είναι η μεθοδολογία για σύγχρονη διδασκαλία στις μικρές τάξεις, καθώς και στη στήριξη μαθητών με σημαντικές μαθησιακές δυσκολίες ή/και αναπηρίες.
Επειδή κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει, παρά τις ελπίδες για τα εμβόλια, πώς θα είναι η κατάσταση με την επόμενη σχολική χρονιά, θα ήταν αναγκαίο να δημιουργηθεί μια λεπτομερής μεθοδολογία εφαρμογής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που να καλύπτει όλες τις τάξεις του σχολείου, και να περιλαμβάνει και τα παιδιά με αναπηρίες. Θα πρέπει, επίσης, να λυθεί το πρόβλημα της πρόσβασης των παιδιών σε εξοπλισμό, ακόμη και με το δανεισμό εξοπλισμού από τα ίδια τα σχολεία. Αναμφίβολα ήταν -και είναι- μια πολύ δύσκολη περίοδος, όμως θεωρούμε πως οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές έχουν αποκτήσει πολλές νέες δεξιότητες αλλά και περισσότερη εκτίμηση για τη δια ζώσης εκπαίδευση.
Αλέξανδρος Κοφτερός,
Δάσκαλος
Διδάκτορας Πληροφοριακών & Επικοινωνιακών Συστημάτων,
Συνεργάτης Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου