Γράφει ο Κυριάκος Κενεβέζος, πρέσβης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Αθήνα
Για τους μεγάλους, για τους ελεύθερους,
για τους γενναίους, τους δυνατούς,
Αρμόζουν τα λόγια τα μεγάλα, τα ελεύθερα,
τα γενναία, τα δυνατά,
… έγραψε ο Νίκος Εγγονόπουλος, υμνώντας, με τον ποιητικό λόγο του, το διαχρονικό πρότυπο των γενναίων και ελεύθερων ανθρώπων, που, με τη δύναμη της ψυχής και το παράδειγμα των πράξεών τους, κατορθώνουν με τον αγώνα τους να αντιταχθούν στους περιορισμούς κάθε ζυγού και κατοχής.
Τέτοια λόγια, ασφαλώς, μεγάλα, ελεύθερα, γενναία και δυνατά, αρμόζουν για τους ήρωες και ηρωομάρτυρες της επικής γενιάς του υπέρ ελευθερίας Αγώνα της Κύπρου για την αποτίναξη του βρετανικού αποικιοκρατικού ζυγού.
Εξήντα έξι χρόνια συμπληρώνονται, φέτος, από την 1η Απριλίου 1955 και η σκέψη μας στρέφει στο ηρωικό έπος του Απελευθερωτικού Αγώνα της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών 1955-1959 κατά της κραταιάς Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που σηματοδοτεί την αποκορύφωση των αγώνων των Ελλήνων της Κύπρου για ελευθερία και δικαιοσύνη.
Με την Επανάσταση του 1821, η Ελλάδα κέρδισε με αίμα την ελευθερία της, η Κύπρος, όμως, παρέμεινε υπόδουλη υπό οθωμανικό ζυγό. Όταν το 1878, η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρεχώρησε, έναντι μισθώματος, την κατοχή και διοίκηση του νησιού στη Μεγάλη Βρετανία, οι Έλληνες της Κύπρου ένα και μοναδικό πόθο είχαν: Την απελευθέρωσή τους από τη μακραίωνη σκλαβιά και την ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό.
Όπως αποδείχθηκε, όμως, το πολυπόθητο τέλος της τουρκοκρατίας δεν σήμανε για την Κύπρο την εκπλήρωση των εθνικών προσδοκιών, αλλά, τελικά, το πέρασμα σε μια άλλη υποτέλεια που γρήγορα διέψευσε τις ελπίδες του κυπριακού Ελληνισμού.
Πραγματικά από την αρχή της αγγλοκρατίας και, κυρίως, μετά τα δραματικά γεγονότα της παλλαϊκής εξέγερσης κατά των Βρετανών τον Οκτώβρη του 1931, οι Κύπριοι δεν έπαψαν να εκφράζουν με υπομνήματα, τηλεγραφήματα και αιτήματα προς τη βρετανική Αρμοστεία, με αποστολές πρεσβειών στο Λονδίνο και πάνδημα συλλαλητήρια, τις ελπίδες τους για Ένωση. Το αίτημα για αποτίναξη της βρετανικής κατοχής τέθηκε δυναμικά το 1950, με δημοψήφισμα, που διοργάνωσε η Εκκλησία της Κύπρου, στις 15 Ιανουαρίου, στο οποίο το 95,7% των ψηφισάντων τάχθηκε υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα.
Αφού εξαντλήθηκαν όλα τα ειρηνικά μέσα, την 1η Απριλίου 1955 η μυστική Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών1955-1959, η ΕΟΚΑ όπως έγινε γνωστή, κήρυξε τον ένοπλο εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα κατά της βρετανικής αποικιοκρατίας, με επιθέσεις σε κυβερνητικά κτίρια, αστυνομικούς σταθμούς, τον ραδιοσταθμό και σε βρετανικό στρατόπεδο της Αμμοχώστου.
Ο Απελευθερωτικός Αγώνας υπήρξε, κατ’ εξοχήν, αγώνας των νέων που, προσηλωμένοι σε αγνά ιδανικά και αξίες, έθεσαν πάνω από το ‘εγώ’ το ‘εμείς’ και πιο πάνω ακόμα την πατρίδα και την ελευθερία. Κοντά τους στάθηκε το σύνολο του Κόσμου της Κύπρου, καθώς στο μεγάλο προσκλητήριο της ιστορίας, ακολουθώντας το δρόμο του μεγάλου χρέους, δήλωσαν όλοι παρόντες.
Οι Βρετανοί κατακτητές απαντούν με συλλήψεις, ξυλοδαρμούς, ωμότητες βασανιστήρια και απαγχονισμούς, καμία απειλή, όμως, καμία τιμωρία δεν ήταν δυνατόν να ανακόψει την πορεία ενός λαού αποφασισμένου να ανακτήσει την ελευθερία του.
Το πνεύμα της θυσίας για ιδανικά και πατρίδα εκφράστηκε τότε στο πιο μεστό του νόημα: Μιχαλάκης Καραολής, Ανδρέας Δημητρίου, Ιάκωβος Πατάτσος, Ανδρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ, Μιχαήλ Κουτσόφτας, Στέλιος Μαυρομάτης, Ανδρέας Παναγίδης, Ευαγόρας Παλληκαρίδης, οι εννιά μάρτυρες της αγχόνης που βρίσκονται θαμμένοι στα φυλακισμένα μνήματα. Κοντά τους αναπαύονται ο Γρηγόρης Αυξεντίου και ο Κυριάκος Μάτσης, που με το ολοκαύτωμά τους φωτίζουν το δρόμο του εθνικού χρέους. Μαζί τους ο Μάρκος Δράκος και ο Στυλιανός Λένας. Οι μάρτυρες του Αχυρώνα του Λιοπετρίου, Ανδρέας Κάρυος, Φώτης Πίττας, Ηλίας Παπακυριακού, Χρίστος Σαμάρας και πολλά ακόμα παλληκάρια της Κύπρου, που έγιναν πρότυπα αυτοθυσίας και ηρωισμού.
Για τέσσερα ηρωικά χρόνια ο κυπριακός ελληνισμός, έδωσε τον υπέρ πάντων αγώνα, σε πνεύμα αυτοθυσίας, εθνικής υπερηφάνειας, ηθικής και πνευματικής ανάτασης, διότι, πραγματικά, ο Απελευθερωτικός Αγώνας του 1955-59 ήταν, προπάντων, αγώνας ιδεών και ιδανικών, με μεγάλο πνευματικό και ηθικό περιεχόμενο.
Ο ένοπλος αγώνας τερματίστηκε το 1959 με τις Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, που υπεγράφησαν από τη Βρετανία, την Ελλάδα και την Τουρκία καθώς και από εκπροσώπους των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων, οδηγώντας την Κύπρο στην ανεξαρτησία, με την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Οι προσδοκίες των αγωνιστών δεν εκπληρώθηκαν, αφού το ευκταίο υποχώρησε, τελικά, στο εφικτό, αλλά, ο αγώνας τους σίγουρα, ευοδώθηκε, γιατί, μετά από αιώνες υποτέλειας, μας χάρισε την ελευθερία μας. Μας κληροδότησε, ακόμη, ως ιερή παρακαταθήκη, υψηλά πρότυπα ζωής και πολύτιμα διδάγματα αυτογνωσίας και αυτοσυνειδησίας του δικού μας χρέους και των δικών μας ευθυνών απέναντι στην Ιστορία.
Η Κύπρος, σήμερα, μετά από τόσους αγώνες, τόσο αίμα και τόσες θυσίες, διεκδικεί ακόμη το δίκιο της.
Από το 1974 βιώνουμε τις συνέπειες της Τουρκικής εισβολής και της συνεχιζόμενης κατοχής του τόπου μας. Έχοντας επίγνωση του χρέους μας, οφείλουμε να συνεχίσουμε τον αγώνα για την απελευθέρωση της Κύπρου προκειμένου να εξασφαλίσουμε ένα κοινό μέλλον ευημερίας για όλους τους νόμιμους κατοίκους της.
Αυτό είναι το ιστορικό χρέος μας απέναντι σε όλους όσοι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για την ελευθερία της. Αυτή είναι η επιβεβλημένη οφειλή προς τις επερχόμενες γενιές που έχουν το δικαίωμα να ζήσουν σε ένα σύγχρονο, λειτουργικό, ευρωπαϊκό κράτος, σε μια πατρίδα χωρίς συρματοπλέγματα και στρατούς κατοχής.