Περισσότερο από δύο αιώνες μετρά η ταραγμένη ιστορία αφαίρεσης των Γλυπτών του Παρθενώνα από το φυσικό τους περιβάλλον, με την πρόσφατη διπλωματική εμπλοκή μεταξύ της Ελλάδας και της Βρετανίας να φέρνει εκ νέου στο προσκήνιο της διεθνούς κοινής γνώμης το ζήτημα.
Πιο συγκεκριμένα, η ακύρωση της συνάντησης μεταξύ του Έλληνα Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και του Βρετανού Πρωθυπουργού Ρίσι Σούνακ, με πρωτοβουλία του τελευταίου, αντικατοπτρίζει τη σκληρή στάση που έχει επιλέξει να τηρήσει η βρετανική κυβέρνηση απέναντι στις ολοένα και πιο εντατικές κινήσεις της Αθήνας για επιστροφή των Γλυπτών στο Μουσείο της Ακρόπολης. Πρόκειται για κινήσεις, οι οποίες ενισχύονται τόσο από το αίσθημα σημαντικού μέρους της διεθνούς κοινής γνώμης –συμπεριλαμβανομένου ισχυρού ποσοστού των Βρετανών– ότι τα Γλυπτά ανήκουν δικαιωματικά στην Ελλάδα, όσο και από τις συστάσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής της Unesco, ήδη από το 2021, που σημειώνουν ότι η Ελλάδα έχει έγκυρο και νόμιμο δικαίωμα να ζητεί την επιστροφή τους.
Η ιστορία αφαίρεσης των Γλυπτών από το εμβληματικό μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού ξεκινά την περίοδο 1801-1804, όταν η Ελλάδα βρισκόταν ακόμη υπό οθωμανική κατοχή. Ο Λόρδος Έλγιν, τότε πρεσβευτής της Βρετανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατόρθωσε να αποσπάσει από τον Παρθενώνα το 50% των εναπομεινάντων γλυπτών του, δηλαδή το ήμισυ του διακόσμου που είχε διασωθεί μέσα από τους αιώνες καταστροφών και επιθέσεων που είχε υποστεί. Σημειώνεται ότι στα Γλυπτά του Παρθενώνα, ο οποίος κατασκευάστηκε προς τιμήν της θεάς Αθηνάς τον 5ο αι. π.Χ., περιλαμβάνεται ένας πλούσιος μαρμάρινος διάκοσμος ζωφόρων, μετοπών και αετωμάτων. Το Βρετανικό Μουσείο κατέχει 15 μετόπες που απεικονίζουν τη μάχη Κενταύρων και Λαπίθων, 17 φιγούρες αετωμάτων, καθώς και 75 μέτρα της ζωφόρου που απεικονίζει την πομπή της Παναθηναϊκής γιορτής για τον εορτασμό των γενεθλίων της Αθηνάς. Πέρα τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα, ο Λόρδος Έλγιν απέσπασε τμήματα γλυπτών και από το Ερέχθειο, τον ναό της Αθηνάς Νίκης και τα Προπύλαια. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του Βρετανικού Μουσείου, ο Λόρδος Έλγιν είχε εξασφαλίσει φιρμάνι από τις οθωμανικές Αρχές, με βάση το οποίο έλαβε την άδεια αφαίρεσης των Γλυπτών. Κατά τους ίδιους ισχυρισμούς, οι ενέργειές του διερευνήθηκαν διεξοδικά από κοινοβουλευτική επιτροπή της Βρετανίας «το 1816 και διαπιστώθηκε ότι ήταν απολύτως νόμιμες, πριν τα γλυπτά εισέλθουν στη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου με νόμο του Κοινοβουλίου», αναφέρει το Βρετανικό Μουσείο.
Ωστόσο ιστοριογραφικές έρευνες αμφισβητούν την ύπαρξη του φιρμανιού, ενώ ήδη από τα πρώτα χρόνια της σύστασης του ελληνικού κράτους η Ελλάδα αμφισβητεί τον νόμιμο χαρακτήρα της αφαίρεσης των Γλυπτών. Πιο συγκεκριμένα, όπως αναφέρει το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας, «από την πρώτη στιγμή της αφαίρεσης των Γλυπτών του μνημείου άρχισαν οι αντιδράσεις για την κλοπή τους». Σύμφωνα με το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, το 1842, «κηρύχθηκε» από τον Αλέξανδρο Ραγκαβή, γραμματέα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, η πρώτη επίσημη αιτίαση της Ελλάδας κατά του Έλγιν και διατυπώθηκε η προσδοκία επιστροφής των διαρπαχθέντων γλυπτών.
Το αίτημα επαναλήφθηκε το 1924, με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τον θάνατο του λόρδου Βύρωνα. Το 1961, ο Δήμαρχος της Αθήνας αλλά και η Ακαδημία Αθηνών, ζήτησαν από τη Μεγάλη Βρετανία τον επαναπατρισμό των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Εμβληματικό έτος στον αγώνα διεκδίκησης των Γλυπτών αποτέλεσε το 1982, όταν η τότε Υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών της Ελλάδας, Μελίνα Μερκούρη, προέβαλε το αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης για την επιστροφής τους, κατά τη διάρκεια της Γενικής Διάσκεψης της UNESCO για την Πολιτιστική Πολιτική στο Μεξικό. Τότε, η ελληνική αντιπροσωπεία υπέβαλε σχέδιο Σύστασης υπέρ της επιστροφής του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα στην Ελλάδα, που υπερψηφίστηκε με 56 ψήφους υπέρ, 12 κατά και 24 αποχές. Το 1984, η Ελλάδα υπέβαλε, επίσης, επίσημο αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, το οποίο η βρετανική πλευρά απέρριψε. Από το 1987, το ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα έχει ενταχθεί στην επίσημη ατζέντα των θεμάτων της UNESCO, συζητείται ανά διετία στις συνεδριάσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής και κάθε φορά υιοθετείται σύσταση από τα κράτη-μέλη για την προώθηση του ζητήματος.
Η δημιουργία του Μουσείου της Ακρόπολης το 2009 έδωσε νέα δυναμική στο αίτημα της επιστροφής, καθώς η ύπαρξη ενός υπερσύγχρονου και διεθνών προδιαγραφών μουσειακού χώρου, όπου τα Γλυπτά θα μπορούσαν να ενωθούν και να εκτίθενται ως ενιαίο σώμα αποτέλεσε ισχυρό επιχείρημα για την επιστροφή τους. Κομβικής σημασίας θεωρείται, όπως προαναφέρθηκε, η σύσταση του 2021 της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO, η οποία συνηγορεί υπέρ του διακυβερνητικού χαρακτήρα του ζητήματος –ότι δεν αποτελεί δηλαδή αμιγώς ζήτημα του Βρετανικού Μουσείου– και αποφαίνεται ότι η Ελλάδα έχει έγκυρο και νόμιμο δικαίωμα διεκδίκησης. Σε αυτήν την απόφαση, μάλιστα, αναφέρεται και η σημερινή ανακοίνωση του Γενικού Διευθυντή του Μουσείου της Ακρόπολης Νικόλαου Στρομπόλη, ο οποίος επισημαίνει ότι η εν λόγω σύσταση της Διακυβερνητικής Επιτροπής αναγνωρίζει τον «ορθό, δίκαιο και διακυβερνητικό χαρακτήρα» του ελληνικού αιτήματος. Αναφερόμενος στο πρόσφατο επεισόδιο της ακύρωσης της συνάντησης μεταξύ των κ. Μητσοτάκη και κ. Σούνακ, ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης σημειώνει ότι «πολιτισμός δεν είναι μόνον οι αρχαιότητες και τα έργα τέχνης. Πολιτισμός είναι και οι σχέσεις και οι συμπεριφορές των ανθρώπων».
«Ο Βρετανός Πρωθυπουργός δημιουργώντας παγκόσμιο θόρυβο, δεν κατάφερε και αυτή τη φορά να σπάσει την ενότητα των μαρμάρων του Παρθενώνα», προσθέτει ο ίδιος. «Και ακόμα δεν κατόρθωσε να διαταράξει τη σειρά με τις αρχές και τις αξίες των εξαιρετικών σχέσεων δύο χωρών και των λαών τους, καθώς επίσης την Απόφαση του 2021, του Παγκόσμιου Οργανισμού, της UNESCO, με την οποία αναγνωρίζεται ότι το ζήτημα της διεκδίκησης, της επιστροφής και επανένωσης των γλυπτών του Παρθενώνα, του συμβόλου της αρμονίας, της αισθητικής και της Δημοκρατίας, είναι ορθό, δίκαιο και διακυβερνητικό, καλώντας τις δύο Κυβερνήσεις να το λύσουν, σύμφωνα με τα επιχειρήματα, τα δεδομένα και την παγκόσμια βούληση στον 21ο αιώνα», καταλήγει ο Διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης.
(ΚΥΠΕ/ΑΖΑ/ΗΦ)