Του Δρα Αντώνη Στ. Στυλιανού*
Το Συμβούλιο της Ευρώπης άνοιξε στις 5 Σεπτεμβρίου 2024 προς υπογραφή την Σύμβαση – Πλαίσιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, την Δημοκρατία και το Κράτος Δικαίου που αποτελεί, πλέον, το πρώτο διεθνές νομικά δεσμευτικά κείμενο που επιλαμβάνεται του εν λόγω τομέα. Η εν λόγω εξέλιξη έλαβε χώρα σε ειδικό συνέδριο επί τούτου στο Βίλνιους και υπογράφηκε ήδη από την Ανδόρρα, την Γεωργία, την Ισλανδία, τη Νορβηγία, την Μολδαβία, το Σαν Μαρίνο, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Ισραήλ, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Βασικός στόχος της Σύμβασης – Πλαισίου είναι η διασφάλιση του ότι η χρήση συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence – AI), η δε Σύμβαση έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε ένα πρωτοποριακό παγκόσμιο κείμενο διεθνούς δικαίου που να συμβάλλει στην εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης λαμβάνοντας υπόψιν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και συμβαδίζοντας με τις έννοιες της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου σε μια εποχή ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων. Επί τούτου, οι ουσιώδεις παράμετροι της Σύμβασης – Πλαισίου αφορούν ολόκληρο τον κύκλο ζωής των συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξή τους την ίδια στιγμή που διαχειρίζεται τους κινδύνους που μπορούν αυτά να εγκυμονούν για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, με το κείμενό της να είναι τεχνολογικά ουδέτερο ούτως ώστε να αντέξει στη βάσανο του χρόνου.
Υπενθυμίζεται ότι η διαδικασία συνομολόγησης της Σύμβασης ξεκίνησε το 2019 και το κείμενο της υιοθετήθηκε από τα 46 Κράτη – Μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης με την συμμετοχή Κρατών – Παρατηρητών όπως και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ενός σημαντικού αριθμού Μη Κρατών – Μελών, ως επίσης και 68 διεθνών αντιπροσώπων από την κοινωνία των πολιτών, τον ακαδημαϊκό κόσμο και τη βιομηχανία στις 17 Μαΐου 2024 και σύμφωνα με το κείμενό της η Σύμβαση θα τεθεί σε ισχύ τον μήνα που ακολουθεί την περίοδο τριών μηνών μετά την υπογραφή από πέντε συμβαλλόμενα κράτη, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον τριών κρατών – μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Οι βασικές αρχές που διέπουν την Σύμβαση – Πλαίσιο αφορούν όλες τις δραστηριότητες στον κύκλο ζωής των συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης που πρέπει να είναι συμβατά με τις αρχές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ατομικής αυτονομίας, της ισότητας και της μη-διάκρισης, του σεβασμού στην ιδιωτικότητα και την προστασία των προσωπικών δεδομένων, της διαφάνειας και της λογοδοσίας, της αξιοπιστίας και της ασφαλούς καινοτομίας. Η Σύμβαση περιλαμβάνει, επίσης, πρόνοιες για ένδικα μέσα, δικονομικά δικαιώματα και εγγυήσεις για τους επηρεαζόμενους, αλλά και συγκεκριμένες απαιτήσεις διαχείρισης κινδύνων και επιπτώσεων, με την δυνατότητα να επιβάλλονται ‘κόκκινες γραμμές’ από τα Κράτη – Μέλη για συγκεκριμένες λειτουργίες των συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης.
Καταληκτικά, αναφέρεται ότι, σε γενικούς όρους, η Τεχνητή Νοημοσύνη παρουσιάζει πρωτοφανείς ευκαιρίες για την προστασία και την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και του κράτους δίκαιου, ενώ ταυτόχρονα, αναγνωρίζεται ότι ελλοχεύουν σοβαροί κίνδυνοι εντός του κύκλου ζωής της Τεχνητής Νοημοσύνης σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δίκαιου, οι οποίοι αναμένεται να μετριαστούν ή και να αντιμετωπιστούν από τις πρόνοιες και την εφαρμογή της Σύμβασης – Πλαισίου για τη Τεχνητή Νοημοσύνη και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, την Δημοκρατία και το Κράτος Δικαίου.
*Λέκτορα Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, LL.B Law (Bristol), Ph.D in Law – International Law and Human Rights (Kent), Διευθυντής Μονάδας Νομικής Κλινικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.