*Του Γιάννη Κακουλλή
Το σπάσιμο μιας οικιακής συσκευής είναι ένα συνηθισμένο και ενοχλητικό φαινόμενο σε κάθε σπίτι. Αυτό που ενοχλεί περισσότερο είναι όταν το σπάσιμο συμβαίνει αμέσως μετά την λήξη της εγγύησης της συσκευής αφήνοντας τον ιδιοκτήτη ανυπεράσπιστο, κάτι που αποδίδεται στην λεγόμενη προγραμματισμένη απαρχαίωση (built-in obsolecence) δηλαδή την κατασκευή της συσκευής με τέτοιο τρόπο ώστε να σπάσει πρόωρα ή σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Ακόμα χειρότερο είναι όταν δοκιμάσεις να επιδιορθώσεις το σπασμένο πλυντήριο σου και παίρνεις την απάντηση από τον τεχνικό ότι χάλασε ο ‘εγκέφαλος’ του πλυντηρίου, ότι πρέπει να αλλαχτεί ολόκληρη η πλακέτα η οποία όμως θα στοιχίσει όσο περίπου η αγορά ενός καινούριου πλυντηρίου. Την ίδια περίπου απάντηση παίρνεις όταν θελήσεις να αλλάξεις την μπαταρία του κινητού σου ή της οδοντόβουρτσας σου. Σε άλλες περιπτώσεις ανακαλύπτεις ότι η επισκευή είναι αδύνατη, ή ότι δεν υπάρχουν εξαρτήματα ή ότι πρέπει να πάει στον αντιπρόσωπο και αυτό θα πάρει τουλάχιστον δυό βδομάδες κλπ. Η φασαρία και το κόστος είναι τέτοιο που τελικά αναγκάζεσαι να αγοράσεις άλλο καινούριο.
Αυτά φυσικά είναι καλά νέα για τα καταστήματα και για τους κατασκευαστές των συσκευών γιατί θωρακίζουν τα συμφέροντα τους και αυξάνουν τις πωλήσεις και τα κέρδη τους. Επίσης είναι καλά νέα και για τους παραδοσιακούς οικονομολόγους μια και δίνουν ώθηση στην ευρύτερη οικονομία. Δεν είναι όμως καλά νέα για τους καταναλωτές και καθόλου καλά νέα για το περιβάλλον μια και η αλόγιστη κατανάλωση εξαντλεί ολοένα και περισσότερο τους περιορισμένους πόρους του πλανήτη και παράλληλα οδηγεί σε μια τρελλή παραγωγή αποβλήτων με όλες τις συναφείς αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην κλιματική αλλαγή.
Η κατάσταση χειροτερεύει με την ολοένα και μεγαλύτερη εξάρτηση μας από τις κάθε λογής ηλεκτρονικές συσκευές (έξυπνες και μη) και σαν αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια δημιουργήθηκαν κινήματα πολιτών σε πολλές χώρες τα οποία απαιτούν βελτίωση των συσκευών και αναθεώρηση της κατάστασης. Συγκεκριμένα, τα αιτήματα είναι ως εξής:
• Πληροφόρηση. Να υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε εγχειρίδια (manuals), σχεδιαγράμματα, φιλμάκια και επικαιροποιήσει3ς του λογισμικού (software updates)
• Εξαρτήματα και εργαλεία. Οι κατασκευαστές να διαθέτουν στην αγορά εξαρτήματα και εργαλεία (συμπεριλαμβανομένων των διαγνωστικών εργαλείων) που να υποβοηθούν την επισκευή
• Σχεδιασμός. Οι συσκευές να σχεδιάζονται με τρόπο που να διευκολύνεται η επισκευή τους
Αναγνωρίζοντας την σοβαρότητα του προβλήματος και βαδίζοντας εντός του πλαισίου της κυκλικής οικονομίας όπου τα απόβλητα θα πρέπει να μειωθούν ενώ παράλληλα οι πρώτες ύλες θα επαναχρησιμοποιούνται στον μέγιστο δυνατό βαθμό, η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοίμασε νομοθεσία η οποία θα υποχρεώνει τους κατασκευαστές να σχεδιάζουν και να κατασκευάζουν τις συσκευές τους ούτως ώστε να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, να επιδιορθώνονται εύκολα όταν χρειαστεί και να αναβαθμίζονται εύκολα. Ο στόχος είναι η έννοια της βιωσιμότητας να εισαχθεί και στην παραγωγή συσκευών και οι βιώσιμες συσκευές να γίνουν πλέον ο κανόνας.
Στην Σουηδία ανακοινώθηκαν ήδη φορολογικά κίνητρα τα οποία υποστηρίζουν την επισκευή και κάνουν τις επισκευασμένες συσκευές πιο ελκυστικές. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μειώνεται η παραγωγή αποβλήτων ως επίσης και η εισαγωγή νέων πρώτων υλών. Άλλο όφελος είναι ότι αναπτύσσονται νέες θέσεις εργασίας σε τοπικό επίπεδο.
Η σουηδική εταιρεία επίπλων ΙΚΕΑ προσφέρει έπιπλα τα οποία μπορούν να επιστραφούν πίσω συναρμολογημένα όταν δεν χρειάζονται πλέον και ο καταναλωτής παίρνει πίστωση μέχρι 50% της αξίας την οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει για αγορές εντός του καταστήματος.
Στην Γαλλία εφαρμόστηκε από την 1 Ιανουαρίου 2021 ο «δείκτης επισκευασιμότητας» για διάφορες ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές οι οποίες πρέπει να αναφέρουν σε μια κλίμακα από το 1 ως το 10 πόσο εύκολο είναι να επισκευαστούν. Επίσης από το 2024 και μετά θα μπει σε εφαρμογή ο «δείκτης μακροβιότητας» ο οποίος θα αναφέρει τον βαθμό ανθεκτικότητας της συσκευής.
*Αναπληρωτή Γραμματέα Επαρχιακής Επιτροπής Λεμεσού Κινήματος Οικολόγων – Συνεργασία Πολιτών
Κέντρο Ανταλλαγής και Επαναχρησιμοποίησης «Δεύτερη Ζωή»